Sweikhuizen, H. Odilia van Keulen en H. Odilia van de Elzas

Cultusobject: H. Odilia van Keulen en H. Odilia van de Elzas Open Street Maps
Datum: Voorlaatste zaterdag en laatste zondag van juni
Periode: 1851 - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Dionysius en St Odilia
Adres: Bergstraat 82a, 6174 RT Sweikhuizen
Gemeente: Beekdaelen
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting:

Vanaf 1851 kent Sweikhuizen een Odiliadevotie. Oorspronkelijk werd Odilia van Keulen vereerd, later ontstond er een verwarring met Odilia van de Elzas. Van beide Odilia's, patronessen van de blinden, bezit de kerk relieken. Sinds 1929 worden er jaarlijks blindenbedevaarten gehouden met deelname vanuit geheel Nederland.
Auteur: Guus Janssen
Illustraties:
Topografie - De Odiliadevotie is verbonden aan de parochiekerk. Deze kerk werd gebouwd in 1739. In 1896/1897 kwamen in deze kerk zes gebrandschilderde ramen met scènes uit het leven van Odilia van Keulen. Deze ramen zijn vernield op 5 oktober 1942.
- In de kerk bevindt zich een altaar voor Odilia. Het Odilia-altaar (18e eeuw) stamt uit de kerk van Munstergeleen. Het antependium ervan is afkomstig uit de kerk van Meerssen, het retabel komt uit de kerk van Montfort.
- Buiten de kerk werd in 1957 - bij gelegenheid van de 25ste blindenbedevaart - een twee meter hoog stenen beeld van Odilia van de Elzas geplaatst, vervaardigd door J. Sondeyker uit Maastricht. Odilia draagt met haar linkerhand een staf en een boek met twee ogen, haar rechterhand legt ze op de ogen van een naast haar knielende blinde.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Odilia van de Elzas en Odilia van Keulen ⟶ Baarlo.
- Het houten, licht gepolychromeerde Odilia van de Elzasbeeld (hoogte 100 cm) op het Odilia-altaar dateert uit 1890. Odilia heeft een staf in haar linkerhand en op haar rechterhand een geopend boek met twee ogen.
- Een reliek van Odilia van Keulen werd in 1851 geschonken door de kruisheren van ⟶ Uden; deze ging aan het begin van de 20e eeuw verloren. In 1958 kreeg de parochie van de kruisheren een nieuwe reliek, voorzien van de tekst: 'ex ossibus Stae Odiliae V.M. patronae O.S.C'. De reliekhouder (zilver?, h. 42 cm) in de vorm van stralenmonstrans dateert van ca. 1850.
- Een reliek van Odilia van de Elzas werd in 1932 door de bisschop van Straatsburg geschonken; deze reliek werd in 1951 door een andere uit Straatsburg vervangen ('ex ossibus S. Odiliae Virg. Alsaciae patronae'). Dit zou zijn gebeurd omdat de eerste reliek 'zo goed als vergaan' was. Het lukte pastoor Thissen een nieuwe te verkrijgen. In dat jaar werd door edelsmid Fons Thissen uit Sittard een reliekhouder van zilver en glas vervaardigd (30 x 24 x 14,5 cm, meesterteken FT). De reliekhouder heeft de vorm van de kerk van Sweikhuizen; in de absis staat een beeldje van Odilia, in het midden van het schip bevindt zich de reliek.
- Bij de bedevaart speelt ook de reliek van Lutgardis van Tongeren een rol. Zij is de regionale beschermheilige voor blinden in Belgisch Limburg. Ten behoeve van de Belgische deelnemers werd deze in 1961 door de aartsbisschop van Mechelen geschonken. De reliekhouder (hoogte 72,5 cm) van verguld en geverfd hout wordt door sommigen gedateerd ca 1650, door anderen in het begin van de 19e eeuw.
↑ top
Verering - De verering van Odilia van Keulen dateert van 1851, toen de kruisheren een reliek schonken. De verwarring van deze Odilia met die van de Elzas vond rond 1890 plaats, toen men voor het nieuwe Odiliabeeld een voorstelling van de heilige uit de Elzas liet vervaardigen. Voor nieuwe gebrandschilderde ramen ging daarentegen in 1896/1897 de voorkeur weer uit naar scènes uit het leven van Odilia van Keulen.
- De blinden- en slechtziendenbedevaart werd in 1929 gesticht door de blinde pater Lucianus, minderbroeder-conventueel te Urmond en geestelijk adviseur van de afdeling Limburg van de R.K. Blindenbond St. Odilia. Hierdoor ontstond behoefte aan een nieuwe reliek. Men vroeg een reliek van Odilia van de Elzas (1932), die zoals gezegd in 1951 werd vervangen. Inmiddels wilde men ook de devotie tot Odilia van Keulen in ere herstellen: in 1958 wist men een nieuwe reliek van deze gezellin van de H. Ursula te bemachtigen. Beide Odilia's gelden als patrones van de blinden, evenals Lutgardis van Tongeren, van wie men in 1961 ook een reliek verkreeg. De verering (en vermenging) van de twee Odilia's vond ook plaats te ⟶ Baarlo en ⟶ Nieuwenhagen.
- De feestdag van Odilia (kermisdag) werd vanaf 1851 op 18 juli gevierd, maar werd in 1905 verplaatst naar de eerste maandag van juli, omdat de oorspronkelijke datum voor de boeren bezwaarlijk was vanwege de oogsttijd en omdat men 'concurrentie' vreesde van het feest van O.L. Vrouw bij de carmelieten in het naburige Geleen. Later werd de feestdag verplaatst naar de eerste zondag na de eerste maandag in juli en in 1990 naar de laatste zondag in juni.
- De blindenbedevaart vond sinds 1929 ook op deze eerste zondag in juli plaats, na 1945 op de tweede woensdag in juli, vanaf 1963 op een van de eerste drie zaterdagen in juni en sinds 1990 op zaterdag, acht dagen voorafgaand aan de laatste zondag in juni. Aan de blindenbedevaart wordt meestal groepsgewijs deelgenomen, maar er zijn ook individuele deelnemers uit de directe omgeving. De organisatie berust bij de Nederlandse Vereniging van Blinden en Slechtzienden en de opvang ter plaatse bij het St. Odiliacomité. De deelnemers komen uit heel Nederland (ca. 175 personen); jarenlang was er ook een grote groep meisjes van het blindeninstituut van Maaseik (B). Onder de bedevaartgangers is ook de bisschop van Roermond, die 's middags de blinden de ogen zegent. De bedevaartgangers trekken 's ochtends vanaf het Odiliaplein in processie naar de kerk, waar de bisschop de mis opdraagt, hij werd hierbij jarenlang geassisteerd door pater Meels, een plaatselijke missionaris. Aan de pelgrims wordt vervolgens een koffietafel aangeboden. Deze bijeenkomst wordt muzikaal opgeluisterd. Om 15.00 uur woont men het lof bij. Hierna volgt de relikwieverering en de ogenzegening. Vervolgens genieten de bedevaartgangers van koffie en vlaai, alvorens de thuisreis te ondernemen.
Bij de kerk is gedurende het gehele jaar wijwater verkrijgbaar, afkomstig uit de Elzas.
- Vanaf 1953 vindt er om de drie à vier jaar (tegenwoordig in ieder schrikkeljaar) in april of mei een bedevaart plaats vanuit Sweikhuizen naar Mont St. Odile in de Elzas. Ter ere van Odilia van de Elzas heeft in Sweikhuizen verder nog enige jaren een broederschap bestaan, die op 7 oktober 1956 opgericht werd.
↑ top
Materiële cultuur - De parochie bezit een vijftal afbeeldingen die met Odilia van de Elzas samenhangen. Ze werden in 1951 bij gelegenheid van het 100-jarig jubileum van de Odiliaviering vervaardigd door de franciscanessen van Maastricht.
- Er waren in 1998 kaarsen en medailles verkrijgbaar; op de Franse medaille (ø 1,4 cm) met ophangoog staat de tekst 'Ste Odile priez pour nous' en een afbeelding van Odilia van de Elzas, met staf en boek met twee ogen.

Devotioneel drukwerk
- Prentje: devotieprentje met een door H. Ritzen getekende afbeelding van Odilia en pelgrims op weg naar haar kapel en de tekst 'H. Odilia van Sweijkhuizen' en op de achterzijde een gebed en 50 dagen aflaat (Maastricht: grafische kunstinrichting gebrs. Van Aelst, ca. 1950?; E.v.A. nr. 131).
- Litanie: Litanie van de H. Odilia en een Lied ter ere van Sint Odilia (impr. Dr. Jos Keulers, Roermond, 10 mei 1934; 4 p.), met litanie- en liedtekst.
- Toneelspel: toen de parochie in 1939 tweehonderd jaar bestond werd een Odilia-spel opgevoerd, geschreven door Paul Haimon: Odilia-spel, geschreven bij gelegenheid van het 200-jarig bestaan van het St.-Odiliakerkje te Sweyckhuizen (Sittard: Missiehuis Sittard, Leyenbroek [1939]).
- Ansichtkaarten: 1 zwartwit kaart met zicht op Sweikhuizen en de Odiliakerk, boven het dorp zweeft Odilia in een stralenkrans (Geleen: Delahaye, ca. 1935?; 14 x 9 cm); 2 foto met kartelrand van het stenen Odiliabeeld en de tekst 'St. Odilia Monument Sweykhuizen' (Geleen: Delahaije, ca. 1950; coll. D. Gooren) 3 kleurenfoto van reliek en beeld van 'St. Odilia' (Sweikhuizen: kerkbestuur, ca. 1990?; 15 x 10,5 cm).
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Sweikhuizen, parochiearchief. Roermond, bisdomarchief: J. Rouwet, 'Inventaris parochie H.H. Dionysius en Odilia te Sweijkhuizen' (1983) nr. 17, 42, 43, 44.
Literatuur: 'H. Odilia', in: Clair-Lieu, tijdschrift gewijd aan de geschiedenis der Kruisheren 11 (1953) p. 92, over Odiliaverwarring; [Beeld Odilia], in: Credo, diocesaan weekblad voor het bisdom Roermond 6 (16 juli 1954) p. 113; 'Blindenbedevaart Sweijkhuizen viert volgend jaar gouden jubileum', in: Informatie-bulletin voor het bisdom Roermond 4 (juni-juli 1976) nr. 6-7, p. 8-11; [kerk van Sweikhuizen], in: Martin Verjans ed., Synthese. Twaalf facetten van cultuur en natuur in Zuid-Limburg (Heerlen: DSM, 1977) p. 230-231; A. Schrijnemakers, 'Gelijkluidende namen: bron van verwarring', in: Limburg van Mook tot Eysden 4 (1983) p. 96-107, vooral 106; E. Tielemans, Volksgeneeskunde in Limburg. Een bibliografie (Limbricht: Limburgs Volkskundig Instituut, 1986) p. 66-67; M.J.H.A. Schrijnemakers, 'Verering van twee HH. Odilia's' en 'De kerkschatten van Sweykhuizen', in: Sweykhuizen, dorp op de berg. Gedenkboek uitgegeven bij het 250-jarig bestaan van de kerk te Sweykhuizen 1739-1989, (Sweykhuizen: z.n., 1989) p. 164-178 en 140-162; 'Sweikhuizen gastvrij voor gehandicapten tijdens 55ste blindendag', in: De Sleutel 18 (1990) nr.13/14, p. 24-25; Ber Crouzen, 'Blindenbedevaart naar Sweikhuizen', in: De Limburger, 19 juni 1995; Herman Pijfers & Jan Roes, Memoriale. Katholiek leven in Nederland in de twintigste eeuw (Zwolle: Waanders, 1996) p. 182.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Sweikhuizen; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 64a (1993); Utrecht, Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland: foto's materiële cultuur.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.