Teteringen, H. Willibrord (Willibrordus)

Cultusobject: H. Willibrord (Willibrordus) Open Street Maps
Datum: Tweedezondag na Pinksteren; eerste zondag in november
Periode: Ca. 1710 - ca. 1940
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Willibrordus
Adres: Kerkstraat 1, 4847 RM Teteringen
Gemeente: Breda
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: Breda
Samenvatting: Met de verwerving van een reliek van St. Willibrord ontstond na 1710 in Teteringen op de tweede zondag na Pinksteren de 'Kindjeskermis'. Moeders konden op die dag na het lof onder aanroeping van Willibrord hun kinderen in de parochiekerk laten zegenen. Vanaf het tweede kwart van de 20e eeuw kreeg de Willibrordverering in Teteringen ook een agrarisch karakter met de zegening op de eerste zondag in november van paarden, wagens en landbouwwerktuigen. Sinds de Tweede Wereldoorlog is er in Teteringen geen sprake meer van een meer dan lokale Willibrordverering.
Auteur: Jeroen van de Ven
Illustraties:
Topografie - Tussen 1505 en 1510 werd in Teteringen op het dorpsplein een kapel gebouwd die was toegewijd aan O.L. Vrouw. Dit gebouw verving een oudere, vroeg-15e-eeuwse (?) kapel. Na door brand te zijn verwoest, werd de O.L. Vrouwekapel van Teteringen in 1632 herbouwd. In 1635 werd Teteringen verheven tot een zelfstandige parochie.
- De parochiekerk moest in 1649 worden overgedragen aan de protestanten. De katholieke schuurkerk van Teteringen werd gebouwd in 1688 en stond aan de oostzijde van de dorpsstraat, recht tegenover het raadhuis. In 1757 wordt Willibrord genoemd als patroonheilige van deze schuurkerk. In 1809 kwam de middeleeuwse parochiekerk weer in katholieke handen.
- In 1820 kreeg Teteringen een nieuwe kerkgebouw met vijf traveeën. De schuurkerk werd in dezelfde periode afgebroken. De huidige Willibrorduskerk, een kruiskerk met een vieringtorentje onder een koepeldak, werd gebouwd naar een ontwerp van architect J.H.H. van Groenendael. De kerk werd op 26 september 1927 geconsacreerd door bisschop P. Hopmans van Breda.
Cultusobject

- Zie voor St. Willibrord ⟶ Alphen.
- In 1710 wist pastoor Gerardus Simons van Teteringen een botreliek van St. Willibrord te verwerven na bemiddeling van pastoor Ten Heuvel van de Barbarakerk in Breda. De reliek bevindt zich in de kluis van de pastorie. Hij werd vroeger uitgesteld in een speciaal daarvoor bestemde reliekhouder die is vervaardigd door het atelier Andriessen in Bergen op Zoom. De houder lijkt op een tempel die als een schilderij (30 x 40 cm, 4 cm dik) is omlijst met een decoratie van bladeren van messing. De houder is opgehangen in de Willibrorduskerk.
 

Verering

Geschiedenis
- Ter ere van Willibrord werd vanaf het eerste kwart van de 18e eeuw ieder jaar op de tweede zondag na Pinksteren de 'Kindjeskermis' gehouden. Op die feestdag kwamen uit Teteringen en de naaste omgeving moeders met kleine kinderen naar de kerk om daar na het lof Willibrords zegen af te smeken over hun kroost. Met behulp van een zegenformulier werd door de pastoor de bijzondere bescherming gevraagd voor de aanwezige kinderen.
- Aan de verering van de reliek werden in de 18e en 19e eeuw verschillende aflaten verbonden. Op 7 mei 1718 verleende Petrus Josephus de Francken-Sierstorpf (1710-1727), bisschop van Antwerpen, een aflaat van 40 dagen, te verdienen onder het octaaf van St. Willibrord en op de eerste zondag van juli. Op 12 mei 1739 werd door paus Clemens XII een volle aflaat verleend die kon worden verkregen op de zondag na het feest van het H. Sacrament. Op 28 mei van hetzelfde jaar verleende hij ook een aflaat die tijdens het octaaf van deze feestdag kon worden verdiend. Op 29 augustus 1841 schonk paus Gregorius XVI een volle aflaat voor de feestdag van Willibrord (7 november), de zondag erna, en de zondag tijdens en na het octaaf van Sacramentsdag (de tweede donderdag na Pinksteren).
- In De heilige Willibrordus. Feestboekske bij het elfde eeuwgetij van Neerland's verheerlijkten apostel uit 1839 worden aan de Teteringse Willibrordverering enkele regels gewijd: '[...] dat het vlek Teteringen, alwaar die verheerlijkte belijder, als beschermheilige wordt vereerd, bij bedevaart, keer op keer, wordt aangeroepen en ook onwaardeerbare, heilige, geapprobeerde reliquiën van hem rustende zijn, [...]'.
- Een raambiljet uit het begin van de jaren dertig van de 20e eeuw geeft een beeld van de Kindjeskermis in Teteringen in die tijd:

'Kindjeskermis te Teteringen, dorp. Moeder! Weet ge, dat reeds van ouds in de parochiekerk van den H. Willibrordus te Teteringen, dorp jaarlijks op zondag onder het octaaf van het H. Sacramentsfeest, den tweeden zondag na Pinksteren, zoogenaamd 'Kindjeskermis' gevierd wordt ter eere van den H. Willibrordus? Dan komen tegen lof-tijd 2 uur uit de verre omgeving talrijke moeders met hare kleine kindjes naar Teteringen om ze te laten zegenen met den kinderzegen van den H. Willibrordus. Dan is het feest voor de baby's en kleine kindjes! Laat dan, elk jaar opnieuw uwe kleine kinderen na het lof van 2 uur den zegen van den H. Willibrordus ontvangen waaraan de Z.H. Paus Gregorius XVI op 29 augustus 1841 voor genoemde parochie bizondere gunsten verleend heeft. Ook bestaat gelegenheid na het lof in de sacristie aan elke baby afzonderlijk dezen zegen te geven. Wie ooit ondervond wat die zegening biedt, vergeet Kindjeskermis van Tetering niet!'.

- Vanaf het tweede kwart van de 20e eeuw werden op de eerste zondag van november op het plein voor de kerk van Teteringen zowel 's morgens als 's middags paarden, boerenwagens en landbouwwerktuigen gezegend met een speciaal voor de parochie goedgekeurde Willibrordzegen. In een door pastoor Van de Muysenbergh ingezonden bericht in De Stem van 4 november 1940 wordt de bedoeling van de Willibrordzegen uitgelegd en een vergelijking gemaakt met de autozegening (⟶ Hoeven, H. Christoffel):

'De parochie van den H. Willibrordus te Teteringen is in het bezit van een speciale St. Willibrordus' Zegen voor landbouwpaarden, landbouw-werktuigen, alsook voor alle soort van landbouwmachines, werktuigen enz. De bedoeling is iedereen in de gelegenheid te stellen om jaarlijks op den feestdag van den H. Willibrordus zijn paarden enz. in Teteringen te laten zegenen. Iedereen zal toch moeten toegeven, dat de landbouwer, die voortdurend moet omgaan met paarden en niet te vergeten met de tegenwoordig veelvuldig in gebruik zijnde landbouwmachines enz., even goed aan niet denkbeeldige gevaren is blootgesteld als de chauffeur achter het stuur van z'n auto. Waar deze laatste nu geen jaar laat voorbijgaan zonder z'n auto te laten zegenen met een daarvoor bestemde zegening, daar mag toch zeker ook de landbouwer niet verzuimen gebruik te maken van de gelegenheid hem geboden om zijn paarden, landbouwmachines en andere gevaarlijke werktuigen te laten zegenen met de bizondere zegening van den H. Willibrordus en zoodoende behoed te mogen blijven voor alle gevaren daaraan verbonden. Deze zegening geschiedt op St. Willibrordus' feest den 7 november e.k. te Teteringen aan den ingang van het groot hek voor 't kerkgebouw, tweemaal, n.l. 's morgens te 10 uur en 's namiddags te 3 uur, telkens zoolang er achtereenvolgend materiaal ter zegening wordt aangeboden. Ook onder het octaaf zal gaarne op verzoek gezegend worden'.

- Op 19 maart 1937 werd in Teteringen een Willibrordbroederschap opgericht. Doel van de broederschap was de verbreiding van de speciale devotie voor Willibrord, 'om zoo door zijn voorspraak van God te verkrijgen [...] de rouwmoedige bekeering van godloozen en de communisten (Actie 'Voor God'); verder om de kleine kinderen [...] te vrijwaren tegen allerlei lichamelijke en geestelijke ziekten en kwalen'. Na de Tweede Wereldoorlog was er in Teteringen echter geen sprake meer van een meer dan lokale Willibrordverering. Waarschijnlijk baseert de uit West-Brabant afkomstige P.C. Boeren zich op ervaringen uit zijn jeugd wanneer hij in 1962 schrijft: 'In het land van Breda kent men nu nog kindjeskermis als feest, waarop moeders haar kinderen naar de kerk dragen om ze te laten zegenen met een relikwie van St. Cornelius [⟶ Leur] of van de H. Willibrord [Teteringen]'.

Materiële cultuur - 1 Raambiljet met aankondiging van de zegening (Breda: H. Engelbregt, [ca. 1930]); 2 devotieprentje met een afbeelding van de heilige met staf en de kerk van Teteringen op de achtergrond, waaronder de tekst: 'S. Willibrordus 657-739 Broederschap van den H. Willibrordus te Teteringen' (1937?; 7 x 11 cm; 'Sier VW Hvis - Nijmegen ed.'). Coll. D. Gooren.

Bronnen en literatuur Archivalia: Teteringen, parochiearchief St. Willibrord: inv.nrs. 3.1 sub e-g en 3.2.
Literatuur: De heilige Willibrordus. Feestboekske bij het elfde eeuwgetij van Neerland's verheerlijkten apostel (Breda: Gebr. Nys, 1839); J.B. Krüger, Kerkelijke geschiedenis van het bisdomvan Breda etc., dl. 4 (Roosendaal: Van Leeuwen, 1878) p. 268-274; Jan Kalf, De monumenten van geschiedenis en kunst in de provincie Noordbrabant, dl. 1. De monumenten in de voormalige Baronie van Breda (Utrecht: A. Oosthoek, 1912) p. 350-352; 'Kerk consecratie te Teteringen', in: Sancta Maria 4 (1927) p. 342-343; G.C.A. Juten, De parochiën in het bisdom Breda, dl. 2 (Bergen op Zoom: Gebr. Juten, 1935) p. 209-220; P.C. Boeren, Sint Willibrord apostel van Brabant (Tilburg 1939) p. 35, 36 en 44; J. van de Muysenbergh, '"Kindjeskermis" te Teteringen', in: Sancta Maria 14 (1937) p. 157-158; J. van de Muysenbergh, 'H. Willibrordus, patroon parochie Teteringen', in: Sancta Maria 15 (1938) p. 372; G.C.A. Juten, 'Sint Willibrord', in: Taxandria 46 (1939) p. 132; 'Teteringen. St. Willibrordus' zegen', in: De Stem, 8 november 1940; P.C. Boeren, Heiligdomsvaart Maastricht. Schets van de geschiedenis der heiligdomsvaarten en andere jubelvaarten (Maastricht: 'Ernest van Aelst', 1962) p. 80; Cultuurhistorische inventarisatie Noord-Brabant. Gemeente Teteringen ('s-Hertogenbosch: Provincie, 1989) p. 10, 19 en foto's p. 62-63; J. van Haperen, 'Kindjeskermis...', in: Teterings erfdeel 4 (1994) p. 38-40; J. van Haperen, 'De bouw van onze Willibrordus kerk', in: Teterings erfdeel 4 (1994) p. 16-27 (dl. 1) en 11-23 (dl. 2); Teteringen 200. 1795-1995 (Teteringen: Stichting Teteringen 200, 1995) passim.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Teteringen; volkskundige vragenlijst 64a (1993).

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.