Tienray, O.L. Vrouw Troosteres der Bedrukten

Cultusobject: O.L. Vrouw Troosteres der Bedrukten Open Street Maps
Datum: 15 augustus; gehele jaar
Periode: 15e eeuw - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van O.L. Vrouw Troosteres der Bedrukten
Adres: Kloosterstraat 1, 5865 AA Tienray
Gemeente: Meerlo-Wanssum
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting:

Voor het midden van de 15e eeuw werd in Tienray een Mariakapel gebouwd. Over de periode tot in de tweede helft van de 18e eeuw is over dit middeleeuwse bedevaartoord maar weinig bekend. Maar sinds het midden van de 18e eeuw blijkt de plaats, begunstigd door de verlening van aflaten, het doel van grote processiebedevaarten te zijn geworden. In het laatste kwart van de 19e eeuw werd in Tienray eveneens de verering van O.L. Vrouw van Lourdes (⟶ Tienray, O.L. Vrouw van Lourdes) geïntroduceerd. Tot op de dag van vandaag hebben de twee Mariavereringen naast elkaar plaats in dezelfde kerk, al staat de verering van O.L. Vrouw Troosteres der Bedrukten sinds het einde van de 19e eeuw in de schaduw van die van O.L. Vrouw van Lourdes.

Auteur: Lambertus Moonen
Illustraties:
Topografie

- In de 15e-eeuwse registers van het dekenaat Cuyk staat vermeld dat in 1441 de kerken van Swolgen en Meerlo werden afgescheiden van de moederkerk te Blitterswijck en tot parochiekerk verheven. In of kort voor 1459 werd een Mariakapel gewijd in het gehucht Tienray: 'Capellam toe Tienroede in honorem B. Marie virg. et Omnium Sanctorum in paroch. de Swolgen, noviter dotatam et consecratam per d. Ioh. de Fabrica, rectorem eccl.' (de kapel te Tienray, toegewijd aan de H.Maagd Maria en alle heiligen, was in 1459 onlangs begiftigd en ingewijd door Johannes de Fabrica, pastoor van Swolgen). De kapel was gebouwd aan de oude heerbaan van Venlo via Grave naar Nijmegen. Het begin van de Mariaverering wordt geplaatst in het jaar 1440. Voor 1944 was er een Mariaklokje dat volgens oudere teksten het jaar 1442 zou vermelden, maar naar 20e-eeuwse onderzoekingen (Mialaret) het jaar 1493. Een lijst van kerken en kapellen in die streek uit 1485 vermeldt onder de parochie Swolgen een 'capella S. Marie in Tinroede'. In een tekst uit 1493 is sprake van een paar kapelmeesters 'van der nyewer capellen tot tienroe'. Zo staat in ieder geval vast dat op het einde van de 15e eeuw een Mariakapel bestond te Tienray.
- Van 1765-1798 was A. Aerts pastoor te Swolgen. Hij maakte als eerste aantekeningen over de kapel. Deze zou in 1602 verwoest en in 1617 op bevel van de Roermondse bisschop J. a Castro weer opgebouwd zijn. In 1669 werd een nieuw altaar geplaatst. Bij het beleg van Venlo in 1702 tijdens de Spaanse Successie-oorlog liep de kapel wederom beschadigingen op. Op verzoek van mgr. J.A. de Robiano herstelde pastoor J. Cuypers de kapel rond 1750, vergrootte die zelfs met een zijpand, waarin in 1764 een altaar met een beeld van de H. Engelbewaarder geplaatst werd. In de Franse Tijd kwam een einde aan de bloeitijd voor de kapel. 
- Op 10 augustus 1877 werd een nieuwe kapel, toegewijd aan de 'Onbevlekte Maagd van Lourdes en Troosteres der bedrukten', ingezegend. Zij was gebouwd in neoromaanse stijl naar het ontwerp van de Rolducse priesterdocent G. Slits en uitgevoerd door architect Johan Kayser. De kapel werd verfraaid met een hoofdaltaar (atelier Cuypers en Stoltzenberg, Roermond) en twee zijaltaren, het ene aan O.L. Vrouw (Gebrs. de Kort, Vught), het andere aan St. Jozef gewijd (J. Thissen, Roermond). Met de Lourdesdevotie reeds in gedachte had pastoor Maessen in de fundering reeds vier hoekstenen, afkomstig uit de grot van Lourdes, laten plaatsen. Het gebouw bevatte schilderingen uit 1898 (H. Kohl, Roermond) en uit 1930 (L. Peeters, Venlo), het gewelf was beschilderd in romaanse trant (Guill. Deumens, Oirsbeek) en de ramen waren voorzien van glas-in-lood (atelier Nicolas, Roermond). Van de twee geplande torens naast het koor werd enkel die aan de noordzijde gerealiseerd in 1887 door Johan Kayser, toen ook de bouw van een transept aan die zijde verwezenlijkt werd voor het plaatsen van een Lourdesgrot. De kapel werd in 1912 aan de noordzijde uitgebreid met een eveneens door Franssen ontworpen zgn. biechthal, waardoor een volledige zijbeuk ontstond met zicht op de Lourdesgrot. Het was nu mogelijk om binnen de kapel processies te houden.
- Tienray ressorteerde tot 1927 onder de parochie Swolgen. In dat jaar werd Tienray tot rectoraat en in 1932 tot parochie verheven. 
- Om de kerk werd in 1888 een processiepark, de Engelse tuin, aangelegd. Een beeld van de H. Benedictus Jozef Labre, patroon van de pelgrims, kreeg een plaats bij de ingang van dit park. Op 8 december 1903 zegende de pastoor een kapelletje in ter ere van O.L. Vrouw van Smarten, terzijde van de bedevaartkapel in het processiepark (met een pietà door J. Thissen). 
Vanaf 1910 begon men ook met de aanleg van een kruisweg(park), dat aansloot op de Engelse tuin. In 1916 waren de Ie t/m de XIIIe statie, naar ontwerp van architect C.J.H. Franssen, gereed. De eerste elf bestonden elk uit een kapelletje met een terracotta reliëf; zij werden geleverd door het atelier van C. Walter uit Trier. De XIIe statie, een houten kruisigingsgroep, stond in de zgn. Engelse tuin bij de kapel. Als XIIIe statie fungeerde het aldaar bestaande kapelletje O.L. Vrouw van Smarten. In 1924 werden de eerste elf staties verplaatst naar de omgeving van de Molenbeek, bij welke gelegenheid een paar kapelletjes een tegeltableau ontvingen. In 1930 kwam de laatste statie gereed, een beeldengroep de graflegging voorstellend (J. Geelen, Roermond), die in de kerk geplaatst werd. De kruisweg werd in 1999 verplaatst en vernieuwd. Deze komt rond de kerk te staan.
- Het kerkhof is omgeven door een pad, waarlangs in 1933 zeven kapelletjes gebouwd werden ter ere van de zeven Smarten van Maria.
- Voor de Tweede Wereldoorlog waren er te Tienray een 'Hotel de Grot van Lourdes', een 'Hotel Klein Lourdes' en drie andere hotels en bovendien 17 herbergen. Bij particulieren waren 62 bedden en 270 slaapplaatsen op stro beschikbaar, ofschoon het dorp in 1905 slechts 27 woningen telde met circa 200 inwoners telde. Bij de kerk stonden drie kramen en op vijf plaatsen werden devotionalia verkocht, zoals replica's van de grot, porselein met afbeeldingen van de grot, beeldjes en ansichtkaarten. Een van deze winkels werd omstreeks 1910 tegenover de ingang van de kerk geopend. In de gevel van het pand stond een beeld van O.L. Vrouw Onbevlekt Ontvangen. 
- In 1944 werd de kerk met omgeving verwoest op de devotionaliawinkel na. De nieuwe kerk, in 1950 ingewijd, is een neoromaanse kruiskerk, gebouwd naar het plan van de Eindhovense architect M. van Beek. Het koor ligt nu naar het westen, terwijl de verwoeste kerk, op dezelfde plaats gelegen, georiënteerd was. De vroegere winkel ligt dus achter de kerk. De dominante, wat plompe toren staat nu centraal in het dorp op een kruispunt van wegen. De pietà van het vroegere kapelletje vond een plaats achter in de nieuwe kerk. Charles Eyck schilderde achter het hoofdaltaar een kruisiging omgeven door symbolen, die naar bepaalde gebeurtenissen uit het lijdensverhaal van Christus verwijzen. In het rechter transept staat de Lourdesgrot en in het linker het beeld van O.L. Vrouw, Troosteres der bedrukten. Er zijn plannen om de kruisweg te herstellen op een nieuwe plaats in de buurt van de Molenbeek.
- Voor 1877 nam het beeld de centrale plaats in in de kapel. In 1890 bij gelegenheid van het 450-jarig jubileum werd het Mariabeeld geplaatst op een nieuw neogotisch zijaltaar. In oktober 1944 was het beeld tijdelijk onder de vloer in het huis van koster A. van der Voort verborgen. Sindsdien staat het in de kerk op een altaar in het linker transept.
 

Cultusobject

- Het 15e-eeuwse beeld stelt O.L. Vrouw staande voor met het kind Jezus op de linkerarm. Vóór 1886 werd het beeld bekleed met rood fluwelen manteltjes, op feestdagen met witte. Maria en haar Kind droegen toen een zilveren kroon, terwijl Maria een zilveren scepter in de hand hield en het Jezuskind een wereldbol. In 1886 werd het beeld gepolychromeerd door J. Thissen. De tegenwoordige houten kronen, een lelietak in de rechterhand van Maria en het vogeltje in de linker van het Jezuskind zijn toen toegevoegd. Het houten beeld is nu 98 cm hoog. Op het voetstuk staat de tekst: 'Genadebeeld sedert 1440 op deze plaats vereerd'.
- Het beeld staat op een altaar in een eenvoudige troon in 'Brom'-stijl. Achter het beeld is in 1953 een versiering van tegeltjes in zwart/wit opaline glas aangebracht (3,50 x 2,75 m) naar ontwerp van Ch. Eyck, uitgevoerd door de Firma Flos uit Tegelen. Op de wand zijn in opaline glas boven het Mariabeeld twee engelen afgebeeld, die een banderol dragen met de titel van het vereerde beeld.
 

Verering

Legende
- Gerard Lemmens publiceerde in 1947 een legende over het ontstaan van de Mariakapel te Tienray. Volgens deze legende zou een kluizenaar in de buurt van de Molenbeek gewoond hebben. Na een ziekte ontdekte hij in het nabije bos een Mariakapelletje. Hij voelde zich tot dat bedehuisje aangetrokken en onderhield het. Bij na-oorlogse opgravingen door Glazema werden als oudste fundamenten van de kerk twee vertrekjes gevonden, die hij in verband bracht met de kluizenaar. De legende komt echter niet voor in oude bronnen en als men de opgravingsschetsen vergelijkt met de historische gegevens komt men tot de conclusie dat de vertrekjes sacristieën waren en geen delen van een kluis. Wel woonde tussen 1785 en 1795 een kluizenaar bij de Molenbeek. 
- Pastoor Arnoldus Aerts van Swolgen heeft in de 18e eeuw de geschiedenis van de kapel beschreven, voorzover mogelijk op basis van de weinige overgeleverde documenten. Ondanks de ouderdom van beeld en kapel zijn er van voor de 17e eeuw geen concrete vermeldingen van bedevaarten.
- De officiële titel van het vereerde Mariabeeld is 'Troosteres der bedrukten'. Het is niet bekend wanneer deze titel, een van de aanroepingen uit de litanie van Loreto, met de verering te Tienray is verbonden. De 18e-eeuwse pastoor Aerts spreekt in een van zijn liederen over 'Moeder van Gods Zoon, Maagd van Loreto, hier moet Gij zijn vereerd'. In 1672 is er een voorstelling van de boodschap van de engel aan de H. Maagd Maria in de kapel geschilderd. Te Venlo was in 1631 de kapel van O.L. Vrouw van ⟶ Genooi gebouwd naar het model van de kapel van Loreto. In 1673 begon de bouw van de ⟶ Thornse Loretokapel. De grote bedevaartkaarsen te Tienray droegen op het einde van de 18e eeuw alle een titel uit de litanie van Loreto. Een aflaatbrief uit 1773 spreekt over de allerheiligste Maagd Maria, vereerd door de litanie van Loreto. De Mariaverering van O.L. Vrouw van Loreto zal dus van invloed zijn geweest op de Mariaverering te Tienray.
- Jaarlijks trokken in de tweede helft van de 18e eeuw uit de volgende plaatsen een of twee processies naar Tienray: Swolgen, Horst, Meerlo, Grubbenvorst, Lottum, Broekhuizen, Broekhuizenvorst, Blitterswijck, Wanssum en Geijsteren. In het geheel bezochten 14 processies ieder jaar Tienray. In 1774, ten tijde van de veepest, trok zelfs vanuit de Duitse plaats Capellen een processie naar Tienray. De 18e-eeuwse bedevaartgangers namen talrijke gouden en zilveren votiefgeschenken, zoals zilveren harten, benen, armen, hoofden en ogen, mee die tot in de 19e eeuw bij de Mariatroon waren opgehangen. In de 19e eeuw nam het aantal processies enigszins af. In 1874 kwamen jaarlijks nog slechts drie processies: Swolgen (15 augustus), Meerlo (zondag na 15 augustus) en Horst (8 september). Dankzij het ijveren van pastoor Maessen en de introductie van de Lourdesdevotie nam het aantal processies weer toe. 
- Na 1875 deed zich een devotionele 'splitsing' binnen de kerk van Tienray. De introductie van de toen populaire Lourdesdevotie door middel van de bouw van een replicagrot in de kerk maakte de kerk tot een dubbelheiligdom. Nadat aanvankelijk de oude verering van de Troosteres der Bedrukten kon meeprofiteren van de toenemende belangstelling, werd na enkele jaren deze devotie door de Lourdesbedevaart steeds meer naar de achtergrond gedrukt.
- Het volgende overzicht van de processies bij het 450-jarig jubileum in 1890 illustreert de nieuwe bloei van de dubbele bedevaartplaats Tienray:

Op 31 mei, opening jubileumjaar: jeugd Swolgen; meisjescongregatie Arcen; processies Well, Wellerlooi en Geijsteren; 5 juni: processie Swalmen; 21 juni: studenten franciscanen Venray; 2 juli: processie Sevenum; 7 juli: processies Reuver, Beesel, Kessel en Belfeld; 13 juli: congregatie H. Familie Horst; 16 juli: mgr. Boermans met geestelijkheid uit de omgeving; congregatie Blerick; 13 augustus: pensionnaires zusters ursulinen Grubbenvorst; 15 augustus: processie Swolgen; 17 augustus: processies Meerlo en Blitterswijck; 18 augustus: processies Wanssum en Geijsteren, en congregatie Hardt (D); 1 september: congregatie Gennep; 7 september: congregatie H. Familie Blerick; 8 september: processie Horst; 14 sept.: processies Broekhuizen, Broekhuizenvorst, Lottum en Arcen; 15 september, sluiting jubileumjaar: vrouwen Viersen (D), onder wie Catharina Hamm, die te Tienray genezen was en een zilveren rozenkrans van een meter lang aan O.L. Vrouw van Lourdes (!) ten geschenke gaf.

In het parochiememoriaal van Sevenum staat beschreven hoe pastoor Van Wijnhoven zijn parochianen vanwege dit jubileum wist te enthousiasmeren, zodat minstens 600 inwoners op bedevaart gingen om de Troosteres der Bedrukten een grote processiekaars aan te bieden.

Aflaten
- In 1773 werden door paus Clemens XIV aflaten verleend voor de duur van zeven jaar, in 1780 door paus Pius VI 'eeuwigdurend'. Vier volle aflaten konden verdiend worden, namelijk op het feest van Maria Geboorte (8 september), op de zondagen onder de octaven van dit feest en van Maria Tenhemelopneming, verder op de vierde vrijdag in de vastentijd. Een aflaat van 7 jaar en 7 quadragenen viel te verdienen op de andere vrijdagen in de vasten en op de volgende feestdagen van Maria. Een aflaat van 100 dagen kon op alle vrijdagen in het jaar verkregen worden. Op de feestdagen van O.L. Vrouw en op de zondagen onder de octaven van Maria Tenhemelopneming en Geboorte was er 's ochtends in de kapel een hoogmis en evenzo op de wijdingsdag van de kapel, de tweede zondag van oktober. Verder was er te Tienray enkel op de vrijdagen door het jaar een stille mis. Er viel dus altijd een aflaat te verdienen als er een plechtige liturgische viering plaatsvond in de kapel. In 1874 was de situatie nog zo. Na de invoering van de verering van O.L. Vrouw van Lourdes werden in 1877 nieuwe aflaten verstrekt. Pas vanaf 1909 werd iedere zondag een mis opgedragen in de kapel. In jubileumjaren als 1890 werd een aparte volle aflaat verstrekt.

20e eeuw
- Door de aanleg van de spoorlijn Venlo-Nijmegen was het bedevaartoord vanaf 1883 tot aan de Tweede Wereldoorlog per trein bereikbaar; vooral Duitsers maakten hiervan gebruik. Tienray had toentertijd door zijn hotels, café's en devotionaliawinkels een beetje de allure van een grote bedevaartplaats.
- Het jubileum in 1940, het vijfde eeuwfeest, werd op 27 april in de Limburgse kranten aangekondigd met aanbevelingen van zowel de Roermondse bisschop Lemmens, als van de burgemeester van Meerlo. Door de Duitse inval op 10 mei moest mgr. Lemmens van zijn bezoek afzien. De jubileumviering kreeg een besloten karakter. Het jubileum in 1990 is niet gevierd omdat kort tevoren in 1988 al het eeuwfeest van de Lourdesgrot had plaatsgevonden. Dit gegeven wijst er op hoezeer de verering van Maria als O.L. Vrouw van Lourdes de eerste plaats is gaan innemen in Tienray. De oudere verering als Troosteres der Bedrukten staat op de achtergrond.
- Tot ongeveer 1970 werd op iedere zondag in mei een plechtig lof gehouden met processie rond de kerk, waarbij het genadebeeld werd meegedragen. Na terugkeer in de kerk kreeg het dan in het midden tussen de communiebanken een plaats. Het accent van de Mariaverering ligt sindsdien in augustus, met name rond 15 augustus. Dan is er 's avonds een pontificale mis met lichtprocessie en de zondag erna is er een pontificaal lof met processie rond de kerk. Het beeld van O.L. Vrouw van Tienray staat dan bij dat lof terzijde van het altaar.
- In 1995 kwamen in de maand mei processies uit Well en Castenray, af en toe kwam een bus uit Nijmegen of Den Haag naar Tienray. In augustus en september komen Blitterswijck en Meerlo, Wanssum, Melderslo, Horst, Sevenum en Swolgen. De processies uit Arcen, Broekhuizen, Broekhuizenvorst en Meterik lieten enkele jaren verstek gaan. De processie uit Horst was de grootste met ongeveer 250 deelnemers. Horst, Blitterswijck en Swolgen boden nog ieder jaar een processiekaars aan. 
- In 1999 woonde de hulpbisschop van Roermond, mgr. E. de Jong, de lichtprocessie bij op de vooravond van het feest van Maria Tenhemelopneming. In 1999 kwamen behalve de processies uit de directe omgeving pelgrimsgroepen uit Roggel/Neer, Den Haag, Helmond en het Duitse Walbeck.

Materiële cultuur

- Kerkelijk vaatwerk: 1 verguld zilveren kelk (h. 22,7 cm) die in 1753 te Aken is vervaardigd. Op de welving van de voet is het alliantiewapen aangebracht van de schenker graaf van Hatzfeldt-Wildenburg en zijn vrouw. Onder de voet staat in sierschrift het chronogram: 'StIrps HatzfeLDIana offerebat Me saCeLLo TienraYensI' ('Het geslacht Hatzfeld heeft mij aan de kapel van Tienray geschonken' (1753)). Onder de voet staat tevens: 'o sanctissima Virgo ora pro nobis' (o, allerheiligste Maagd bidt voor ons'); 2 in 1753 schonk de graaf van Hatzfeld tevens een verguld zilveren ciborie (h. 38 cm), die eveneens in Aken is gemaakt. Onder de voet van de ciborie staan dezelfde inscripties als bij 1; 3 verguld koperen ciborie (h. 36 cm, R. Voss & Zn., Roermond 1890) met op de voet vier medaillons: kruisigingsgroep, O.L. Vrouw van Tienray, St. Jan de Doper en O.L. Vrouw van Lourdes; 4 ciborie (J. Wijnhoven, Eindhoven 1937) met op de voet een voorstelling van O.L. Vrouw Troosteres der bedrukten.
- Kazuifel: een kazuifel met een voorstelling van O.L. Vrouw van Tienray (ontwerp: J. Truijen; uitvoering: mevr. Truijen-van Dyck; Venlo 1940). 
- Vaandel: de Limburgse Bedevaart te Maastricht bezit een vaandel met de voorstelling van O.L. Vrouw van Tienray, dat in 1935 gemaakt is door de zusters van het Kostbaar Bloed van Tienray.
- Ex-voto's: pastoor Aerts geeft een opsomming van de aanwezige zilveren ex-voto's op het einde van de 18e eeuw. Er is sprake van verschillende 'raemkens en pyramiden' met ex-voto's, die tientallen harten, benen, hoofden, ogen, borsten en vooral kruisjes bevatten, benevens een gouden M uit 1775 ter waarde van minstens fl.150 geschonken door een Roermondse dame. Thijske Aerts, huisvrouw van Thonis Gooren, genezen van een mondziekte, schonk in 1773 het eerste gouden 'kruiske'. In een kluis te Swolgen worden tegenwoordig nog slechts enkele zilveren voorwerpen, zoals kruisjes en sieraden bewaard. Na enige diefstallen van ex-voto's in 1937 verkreeg de pastoor van de bisschop verlof om alle ex-voto's te verkopen; ze brachten fl.1015 op. Voor dat geld werden een zilveren ciborie, een kroontje ten gebruike op Witte Donderdag en een brons-koperen kandelaar voor de paaskaars aangeschaft. Een zilveren exemplaar in de vorm van een zwerend been (hoogte 20 cm) werd in 1927 nog gefotografeerd. In 1939 is een hoeveelheid oud goud aan de Swolgenaar mgr. Aerts m.s.c. geschonken ter vervaardiging van een kelk voor de Indonesische missie.

Devotioneel drukwerk
- Bedevaartboekjes: 1 Marienbüchlein für die Pilger nach der Kapelle und zur Grotte in Tienray (Roermond: J.J. Romen & Zonen, 1878, 1e dr.; 13e dr: Mönchen Gladbach: B. Kühlen; impr. Roermond, 6 december 1928, Laurentius J.A.H. Schrijnen Episc. Rurm. [142 p.]); 2 J.B.H. Maessen & A. van Soest, Pelgrimsboekje van Tienray (Klein Lourdes in Limburg) 1ste Druk: Roermond: J.J. Romen & Zonen; impr. P.J.H. Russel Roermond, 9 mei 1883; 220 p.; 7e dr.: Boxmeer: Stoomdruk van F. Schoth, 1906; 248 p.; 3 Jubileumboekje ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de parochie "Onze Lieve Vrouw Troosteres der Bedrukten" te Tienray (Tienray 1983, gestencild [12 p.]), ook in het Duits verschenen; 4 Jubileumboekje ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van de Lourdesgrot in de parochie van Onze Lieve Vrouw Troosteres der Bedrukten te Tienray 1888-1988 (Tienray 1988, gestencild[16 p.]).
- Prentjes: 1 Voorstelling: Genadebeeld in een mandorla staande op wolken, met als tekst 'Aandenken van Tienray' en op de keerzijde 'Gebed tot O.L. Vrouw van Tienray in moeijelijke omstandigheiden', hiervan bestaat ook een Duitse uitgave (Mönchen Gladbach: B. Kühlen, [1907]; 12,4 x 6,8 cm); 2 voorstelling foto van het genadebeeld, met als randtekst 'Heilige Maria, Troosteres der bedrukten, bid voor ons / Waar afbeeldsel van het oude genadebeeld, sinds 1440 vereerd in de kapel van Tienray', en op de keerzijde 'Gebed tot O.L. Vrouw van Tienray in moeilijke omstandigheden', er zijn twee verschillende Nederlandse uitgaven en een Duitse (12 x 7,8 cm; zwart/wit; collectie museum Het Oude Slot te Veldhoven; [B. Kühlen, M.-Gladbach, ca. 1912]); 3 voorstelling met het gehucht Tienray, O.L. Vrouw van Tienray en de Lourdesgrot (10,5 x 7 cm; kleurendruk; Gebrs. van Aelst 1937; gesigneerd: Jeanne Hebbelynck); 4 Tekst: Genadebeeld O.L. Vrouw van Tienray, Troosteres der bedrukten, 1440-1940 (9,2 x 6 cm; zwart/wit fotokaartje). 5 Tekst: boven: 'Genadebeeld sedert 1440 in Tienray vereerd'; beneden:' O.L. Vrouw van Tienray, Troosteres der bedrukten, Bid voor ons', aan de keerzijde: 'Gebed tot O.L. Vrouw van Tienray in moeilijke omstandigheden' (10 x 6,5 cm; zwart/wit druk; impr. H. Beijersbergen S.J. Maastricht 20 april 1940 ); 6 twee prentjes met de voorstelling van het genadebeeld, tekst: 17 Sept.1932, oprichting parochie (10,3 x 4,7 cm; zwart/wit druk). 7 tekst: 40-jarig priesterfeest J.A.H. Dinckels, pastoor 1912 - 23 maart - 1952 (10,7 x 7 cm; zwart/wit druk); 8 voorstelling van het genadebeeld omgeven door bloemen en aan de keerzijde de tekst: 'Klein Lourdes Tienray / Gebed van pastoor Perreyve van Lourdes' (fotokaartje in kleur; 10,6 x 7,4 cm).
Ansichtkaarten: aan het einde en het begin van de 19e eeuw zijn er vele al of niet ingekleurde ansichtkaarten gemaakt van in- en exterieur van de kerk, de grot, het altaar met het oude beeld, de biechthal en pelgrimshotels; in 1947 zijn twee nieuwe ansichtkaarten met voorstellingen (voluit en detail) van het genadebeeld door het kerkbestuur uitgegeven (zwart/wit; foto: Hub Leufkens); kleurenfoto van het beeld temidden van bloemen en planten, ca. 1995.
- Bedevaartvaantjes: 1 veelkleurige steendruk met als titel 'Aandenken aan Tienraai' en afgebeeld het genadebeeld, de kapel en de grot te Tienray en de basiliek van O.L. Vrouw te Lourdes (Venlo: Maatschappij G.I.R.A., ca. 1900; 28 x 40 cm); 2 veelkleurige steendruk met als titel 'Onze Lieve Vrouw van Tienray / Troosteres der Bedrukten / Bid voor ons, help ons, sta ons bij' en afgebeeld het genadebeeld met een groep huizen met bomen, gemaakt door Th. Elfrink (Oosterbeek: Herkuleijns, 1948; 23,5 x 39 cm).
- Diversen: 1 Aflaatbrief (Venlo: Joannes Korsten, 1773; 45 x 30 cm); 2 twee liederen, 'Aan O.L. Vrouw van Lourdes' en op p. 2-4 'Lied voorheen gezongen in de aloude O.L. Vrouw Kapel te Tienray door de kinderen, tijdens de processiedagen' (Roermond: J.J. Romen; impr. P.J.H. Russel Roermond, 30 november 1876; 14 x 8,3 cm); 3 tussen 1880 en 1920 verscheen divers los drukwerk met informatie zowel in het Nederlands als in het Duits, o.a. vermeldingen van aflaten, extra treinen of kerkdiensten, een voorbeeld: 'Ter bedevaart naar de Kapel van Tienray! Hollandsch "Lourdes" ' (Boxmeer: F. Schoth; 1911; 4 p.; 12 x 7,5 cm); 4 'Lied der Sevenumsche Processie naar Tienraai, aan de Moedergodsmaagd Maria "Troosteres der Bedrukten", den 2. Juli 1890', gecomponeerd door G.J. Wijnhoven, pastoor te Sevenum (Venlo: Uyttenbroeck, impr. P.J.H. Russel Roermond, 12 Juni 1892; 12 x 7,5 cm; 4 p.; ex. in parochiearchief Sevenum; herdruk: Roermond: J.J. Romen, 1908; impr. L. van Thuyl, Roermond, 10 juni 1908); 5 in 1897 maakte dezelfde pastoor: 'Nieuw Lied der Sevenumsche Processie aan de Moedermaagd Maria bij gelegenheid harer achtjarige Bedevaart naar de "Troosteres der Bedrukten" te Tienraai, den 2. Juli 1897' (Venlo: Uyttenbroeck, impr. P.J. Hoefnagels Roermond, 28 mei 1897; 12 x 6,6 cm; 4 p.; ex. in parochiearchief Sevenum; herdruk: Roermond: J.J. Romen, 1908; impr. L. van Thuyl, Roermond 10 juni 1908).

Bronnen en literatuur

Archivalia: Tienray, parochiearchief. Venray, gemeentearchief: parochiearchief Swolgen. Maastricht, Rijksarchief: bisdomarchief 1840-1940, inv.nr. 39-40, opgave processies dekenaat Venray, 1857. Roermond, bisdomarchief: '[J. Rouwet], 'Inventaris van het kerkelijk kunstbezit van parochie O.L. Vrouw Troosteres der Bedrukten te Tienray' (Roermond, 1977).
Tekstedities: G. Bannenberg e.a. ed., De oude dekenaten Cuijk, Woensel en Hilvarenbeek in de 15de- en 16de-eeuwse registers van het aartsdiakonaat Kempenland, 2 dln. (Nijmegen: Gebrs. Janssen, 1968-1970) dl. 1, p. 7-8, 103-104, vermelding kapel in 1459, dl. 2, p. 270 Mariakapel 1485-1566.
Literatuur: H. Welters ed., Limburgsche legenden, sagen, sprookjes en volksverhalen (Venlo: Wed. H.H. Uyttenbroeck, 1875) p. 40-45; H. Welters, 'De genadekapel van Tienray onder Swolgen of Klein-Lourdes', in: Maria's heiligdommen in Nederland en België ('s-Hertogenbosch: De Katholieke Illustratie, 1881) p. 239-245; Neerlandia Catholica of Het Katholieke Nederland. Ter herinnering aan het Gouden priesterfeest van Z.D. Paus Leo XIII (Utrecht: P.W. van de Weijer, 1888) p. 461; M.J. Janssen, 'Kluizenaars of eremieten te Ottersum en Tienray' in: De Maasgouw 10 (1888) p. 81; A.C.J. van der Kemp, 'De bedevaarten onzer landgenooten', in: Studiën en bijdragen op het gebied der Historische Theologie (1890) p. 102-103; 'Swolgen', in: Maasgouw 17 (1895) p. 70; J.A.F. Kronenburg, Maria's heerlijkheid in Nederland, dl. 6 (Amsterdam: Bekker, 1909) p. 387-391; 'Le Lourdes Hollandais de Tienray', in: Journal de la Grotte de Lourdes 63 (1911) nr. 48, 26 november 1911; 'Zilveren feest te Tienray', in: Limburger Koerier, 5 juni 1913; J.H.A. Mialaret, 'Klokopschriften in de provincie Limburg', in: Publications S.H.A. Limbourg 60 (1924) p. 10; Henricus Viator, 'Lourdes en Nederland 1. Tienray. De eerste Lourdes-bedevaartplaats in Nederland', in: Stemmen uit Lourdes 8 (1930) p. 271-275; A. Welters, De Lieve Vrouwkes van Limburg (Maastricht-Vroenhoven: Gebrs. van Aelst, 1937) p. 59-62; J.H.A. Mialaret, De Monumenten van Geschiedenis en Kunst, dl.V: de Provincie Limburg, tweede stuk Noord Limburg (Den Haag: Algemene Landsdrukkerij, 1937) p. 129, afb. 263, beeld en ex-voto; A. van Ryswyck, De verwoeste kerken van Limburg (Roermond-Maaseik: J.J. Romen, 1946) p. 117-118; Gerard Lemmens, Maria in Limburg. De legendenkrans van Maria (Maastricht: 'Veldeke', 1947) p. 174-176; P. Glazema, 'Oudheidkundige opgravingen in door de oorlog verwoeste Limburgse kerken', in: Publications S.H.A. Limbourg 84 (1948) p. 273-275; Ad. Welters, Kluizenaars in Limburg (Heerlen: Winants, 1950) p. 98; J.J. Jongen, 'Meerlo', in: Katholieke Encyclopaedie, dl. 17 (Amsterdam: Joost van den Vondel / Antwerpen: Standaard Boekhandel, 1953) k. 512; A.J. Munsters, 'Verkenning van de Middeleeuwse kerk in Limburg', in: E.C.M.A. Batta e.a. ed., Limburgs verleden, dl. 2 (Maastricht: LGOG, 1967) p. 510; Gerard Lemmens & Leo Herberghs, Maria in Limburg. Sprakeloze vertellingen (z.p.: Corrie Zelen, 1978) p. 62, naar Lemmens (1947); H. Dietz ed., Tienray zoals het vroeger was (Venlo: Van Spijk, 1981); Peter Beterams, Blitterswijck. Noordlimburgs dorp met een rijke historie. Een verzameling van herinneringen aan Blitterswijck in vroeger tijden (Meerlo 1981) p. 216-218, bedevaart naar Tienray; Th. van de Voort, Grepen uit de geschiedenis van Tienray (machineschrift/gestencild, Valkenburg a/d Geul, 1982); Dieter Pesch, Wallfahrtsfähnchen. Religiöse Druckgrafik (Keulen: Rheinland Verlag, 1983) p. 400-401; Gerrit Stappers, Een gat in Noord-Limburg (Venlo: eigen beheer, 1983) p. 43-45, processie Arcen-Tienray; J. Clabbers, Tienrays gazet (machineschrift/gestencild, Tienray, 1983) p. 1-14; Th.P.A. van de Voort ed., Volkskundig ABC van de gemeente Meerlo-Wanssum [Venlo: Van Spijk, 1985] p. 24-28; D.P.J. Wynands, Geschichte der Wallfahrten im Bistum Aachen (Aken: Einhard Verlag, 1986) p. 398; Sef Derkx, Pelgrimstochten. Bedevaarten vanaf de middeleeuwen (Venlo: Goltziusmuseum, 1986) p. 13; 'De eeuwenoude Mariaverering in Tienray', in: De Sleutel 15 (mei 1987) nr. 10, p. 8-9; Renaat van der Linden, Mariabedevaartvaantjes. Volksdevotie op 1175 vaantjes (Brugge: Tabor, 1988) p. 248-249; J.M.A. van Cauteren, Maria in Limburg. Vroomheid rond miraculeuze beeltenissen (Weert: Museum voor religieuze kunst, 1989) p. 11-12; P. Beterams e.a., Kruisen en Kapellen in Meerlo-Wanssum. Stille geloofsgetuigen uit vroeger tijden (Afferden: Minoprint, 1992) p. 41-46; Ton Crijnen, 'Maria heeft altijd het laatste woord, let maar op', in: Trouw, 18 augustus 1993; Ton van Reen, Een heidin die het licht zag. Roomse fabels (Amsterdam/Antwerpen: Contact, 1994) p. 122-126; Pius jaarboek. Almanak katholiek Nederland 1996 (Houten: Bohn etc., 1995) p. 350; R. Pouls, Meerlo-Wanssum in oude ansichten (Zaltbommel: Europese Bibliotheek, 1995) p. 51-64; Arjen K.H. Jellema, Maria is er voor mij. Cultuurgeschiedenis van de bedevaarten naar Onze Lieve Vrouw van Tienray 1440 -1996 (onuitgegeven manuscript); Guido Elias & Berst Stienaers, Bedevaarten. Voor pelgrim en toerist (Roeselaere/Baarn: Globe/De Fontein, 1997) p. 148; W. Meulenkamp & P. De Nijs, Buiten de kerk. Processieparken, Lourdesgrotten en Calvariebergen in Nederland en België (Nieuwegein: Aspekt, 1998) p. 142-145; L. Moonen, 'De Mariaverering te Tienray' (lezing gehouden te Tienray op 29 mei 1999); V. Delheij & A. Jacobs, Kerkenbouw in Limburg 1850-1914. Neogotische en neoromaanse parochiekerken en hun architecten (Sittard: Stg. Charles Beltjens, 2000) p. 108-110; 'Smulpaap pastoor Ruud Verheggen, in: Katholiek Nieuwsblad, 19 augustus 2011, p. 2; Lambert Bijnens en Lambertus Moonen, Lourdesgrotten en kapellen uit de beide Limburgen en omstreken (Dorne: Bijnens, eigen beheer, 2022) 182-183.
- Sinds 1971 bestaat er een parochieblad, eerst Tienrays gazet genoemd, nu Tienders kräntje.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Tienray-O.L. Vrouw Troosteres der Bedrukten; Bonn, Volkskundliches Seminar: Fragebogen zur rheinischen Volkskunde 1931, 1934, formulieren Straelen, Elmpt, Twisteden, Kaarst; Venlo, collectie H. Dietz.

 

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.