Urmond, H. Leonardus

Cultusobject: H. Leonardus Open Street Maps
Datum: Eerste zondag in juli (+ octaaf); 6 november
Periode: 1762 (?) - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Martinus
Adres: St. Maartensstraat 3 , 6129 CV Urmond
Gemeente: Stein
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: Hoe de Leonardusdevotie in Urmond ontstaan is, is niet duidelijk. Uit de hele omgeving kwam men naar Urmond om de reliek van de heilige te vereren, een volle aflaat te verdienen en de kermis en jaarmarkt te bezoeken. Leonardus werd er aangeroepen tegen lamheid, jicht en reumatiek. De belangstelling liep terug na de Tweede Wereldoorlog.
Auteur: Guus Janssen
Illustraties:
Topografie - Nadat de oude kerk van Urmond op 10 maart 1773 deels was afgebrand, werd tussen 1791 en 1793 ter plaatse een nieuwe kerk gebouwd door aannemer Dukers uit Limbricht. Deze eenbeukige, bakstenen kerk is gelegen op het hoge, ommuurde kerkhof in Oud-Urmond, tussen het Julianakanaal en de Maas. In de oude kerk was het rechterzijaltaar toegewijd aan Leonardus. Sinds 1955 is deze kerk aan de eredienst onttrokken en anno 1999 al enige jaren in gebruik als tentoonstellingsruimte. Niets herinnert er meer aan Leonardus. Deze kerk/tentoonstellingsruimte werd in 1976-1977 gerestaureerd.
- In 1955 werd een nieuwe Martinuskerk van de Heerlense architect F. Peutz in gebruik genomen. Het Leonardusbeeld staat er in de ingangspartij van de kerk.
↑ top
Cultusobject - De botreliek van Leonardus is geplaatst in een zilveren reliekhouder (26 cm hoog) uit 1762. Op de voetrand staat een inscriptie: 'Sancto Leonardo confessori et abbati, thaumaturgo Ao 1762' ('Voor St. Leonardus, belijder en abt, verrichter van wonderen, in het jaar 1762'). De erbij behorende bul is blijkens notities uit 1833 en 1844 door het afbranden van de pastorie en de kerk in 1773 verloren gegaan. Een goedkeuring tot verering van 19 oktober 1899 is wel bewaard gebleven.
- Uit een inventaris van 1844 blijkt, dat er toen een beeld van Leonardus in de kerk aanwezig was. Dit werd in 1882 vervangen door het huidige gipsen beeld (117 cm). Leonardus is uitgebeeld als abt met in de rechterhand een staf en in de linkerhand een boek en een ketting met een boei. Daarom wordt hij ook vereerd - echter niet te Urmond - als patroon van gevangenen en geesteszieken.
↑ top
Verering - De oudste gegevens over de Leonardusdevotie dateren van kort na het midden van de 18e eeuw. De heilige werd toen aangeroepen tegen jicht en reumatiek. In 1863 ontstond een devotionele concurrentie, doordat de paters minderbroeders-conventuelen van Urmond een devotie voor ⟶ Antonius van Padua in het leven riepen. Dit was voor onderwijzer Busch uit Urmond de aanleiding om in 1859 een bijdrage te schrijven over het leven en de voornaamste mirakelen van Leonardus; de tekst is verloren gegaan.
- Het Leonardusfeest viel op de eerste zondag in juli en het octaaf, de tweede feestdag was 6 november. Aan de bedevaart was een volle aflaat verbonden. De aflaatbul van Leo XII is van 4 juni 1824. Bedevaartgangers kwamen voornamelijk individueel uit de omgeving, binnen een straal van circa tien kilometer.
- Op de eerste zondag van juli was er rond 6 uur gelegenheid tot biechten, waarna drie à vier leesmissen en een hoogmis met preek volgden. Na de missen was er reliekverering. In de erop volgende week waren er leesmissen ter ere van Leonardus. Op de tweede zondag waren er weer leesmissen met reliekverering en een hoogmis, waarna een processie door het dorp trok. In de Limburgsche Aankondiger van 24 juni 1911 wordt het Leonardusfeest en het octaaf aangekondigd. Leonardus werd aangeroepen tegen 'lamheid, jicht en andere ziekten'. Op de feestdag zelf, 2 juli, waren er 's morgens vier missen en 's middags een lof. Gedurende het octaaf waren er dagelijks twee missen. Na alle missen werd de relikwie ter verering aangeboden. Op het feest en tijdens het octaaf kon een volle aflaat verdiend worden. Op de tweede zondag in juli trok na de hoogmis van 9.00 uur de processie door het dorp. De route in 1954 was als volgt: Martinuskerk, Grote Straat, Randbeemden, Bergstraat, Kattekop, Martinuskerk (in 1941: vanuit de kerk naar het conventuelenklooster, door het dorp naar de Mariakapel, via de Bergstraat terug naar de kerk). Aan het Leonardusfeest was verder een kermis en jaarmarkt verbonden. De kermis bleef na de Tweede Wereldoorlog voortbestaan. De belangstelling voor Leonardus verminderde echter.
- Vanaf 1974 wordt weer jaarlijks een St. Leendertmarkt gehouden, waarbij in de kerk het beeld van Leonardus op het priesterkoor wordt geplaatst. Ook werd opnieuw een devotieprentje aangemaakt, waarmee, via het gebed op de achterzijde, de heilige kan worden ingeroepen voor werkverschaffing, bescherming in het verkeer, onthechting aan geld en bezit en hulp aan verslaafden van alcohol, drugs en sex. Sinds 1994 wordt op initiatief van pastoor A.H. Martens tijdens de negen dagen voor het feest van Leonardus een noveen gehouden met op de laatste dag de verering van de op het altaar geplaatste reliek.
↑ top
Materiële cultuur - Vaandel van rood fluweel met goudgalon uit het midden van de 19e eeuw (67 x 50 cm), het toont een voorstelling van Leonardus als monnik, met in zijn rechterhand een staf en in zijn linkerhand boeien; aan zijn voeten ligt een mijter, hetgeen herinnert aan het feit dat hij de bisschoppelijke waardigdheid weigerde.

Devotioneel drukwerk
- Prentje (8 x 14 cm; ca. 1980?, mogelijke herdruk naar een ouder voorbeeld) met op de achterzijde het 'Gebed ter ere van de H. Leonardus' en op de voorzijde een foto van het beeld en de reliekhouder van de heilige en de tekst 'Heilige Leonardus, bid voor ons'.
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Sittard, gemeentearchief: parochiearchief Urmond inv.nrs. 12 (dossier St. Leendermarkt), 14, 17, 18, 22, 65 (goedkeuring relikwie), 95, 107. Roermond, bisdomarchief: [J. Rouwet], Inventaris St.-Martinusparochie Urmond (Roermond 1975) nr. 7, 23 en 26. Luik, Bisschoppelijk Archief: fonds Van Bommel inv. nr. 346.
Literatuur: Voorloopige lijst van de monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VIII. De provincie Limburg (Den Haag: Algemeene Landsdrukkerij, 1926) p. 474-475; Jozef Cordie, 'Volksbedevaarten tegen kwaal van mensch en vee in Limburg' (Leuven: scriptie KU Leuven, 1943) p. 26; [Losse berichten], in: Kerkklok (Sittard) 3 juli 1954, 30 juni 1956; P.J. Meertens & Maurits de Meyer ed., Volkskunde-atlas voor Nederlands en Vlaams-België. Commentaar, dl. 2 (Antwerpen: Standaard Boekhandel, 1965) p. 87; J.A. Knoors, 'Grote en kleine monumenten in Berg en Urmond', in: A.H. Simonis e.a., Overmunthe. Uit het rijke verleden van Berg en Urmond, (Urmond 1978) p. 195-228, vooral p. 217-221; H. Strijkers, 25 Sint Leendertmarkten in Urmond (Urmond: St. Leendertmarkt Comité, 1998).
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Urmond-Leonardus; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 23 (1959) Q

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.