Oud-Valkenburg, H. Rita van Cascia

Cultusobject: H. Rita van Cascia Open Street Maps
Datum: 22 mei (+ noveen)
Periode: 1959 - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van de H. Johannes de Doper
Adres: Oud-Valkenburg 25, 6305 AA Schin op Geul
Gemeente: Valkenburg aan de Geul
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting:

Sedert 1959 wordt de H. Rita van Cascia, patrones van onmogelijke en hopeloze zaken, in de Johannes de Doperkerk van Oud-Valkenburg vereerd. De devotie groeide uit tot een bedevaart van beperkte omvang.
Auteur: Antoine Jacobs
Illustraties:
Topografie - De Johannes de Doperkerk ligt in de buurtschap Oud-Valkenburg langs de weg die Valkenburg verbindt met Gulpen.
- Het oudste deel van de kerk is het middenschip dat omstreeks 1050 gebouwd is. De toren stamt uit de 15e of 16e eeuw. Het koor werd in 1757 door de Akense architect J.J. Couven gebouwd. In 1851 werd de kerk gerestaureerd en tevens voorzien van een noordelijke zijbeuk.
- De Ritakapel ligt in de zuidelijke zijbeuk rechts naast de toren. Het Ritabeeld staat op een door cherubijntjes gedragen console. In een neogotisch houten kastje staat een koperen reliekhouder met een reliek van Rita.
↑ top
Cultusobject - Rita werd in 1381 geboren te Rocca Dorena (It.), een dorpje op vijf kilometer afstand van Cascia. Op 14-jarige leeftijd werd zij uitgehuwelijkt. Na de dood van echtgenoot en kinderen trad zij toe tot het Maria Magdalenaklooster te Cascia. Groot was haar devotie tot het lijden van Christus. Op Goede Vrijdag 1442 zou zij aan het voorhoofd 'gestigmatiseerd' zijn door een doorn uit Christus' doornenkroon, een wond die niet meer heelde. Tijdens haar laatste, lange ziekbed vroeg Rita aan een verwante die haar kwam bezoeken om - het was winter - een roos voor haar te plukken. Ondanks het seizoen werd de roos gevonden en bij de zieke gebracht. Vandaar dat op 22 mei - Rita's sterfdag - rozen ter harer ere worden gewijd die men naar zieken brengt. In 1628 verklaarde paus Urbanus VIII haar zalig; zij werd op 24 mei 1900 heilig verklaard. Dat Rita na 1900 zo'n grote bekendheid heeft gekregen, is vooral het werk geweest van priorin Maria Teresa Fasce (1881-1947). Binnen de orde van de augustijnen behoort Rita, samen met onder meer Nicolaas van Tolentino (vgl. ⟶ Culemborg; ⟶ Boskant; ⟶ Eindhoven), tot de belangrijkste orde- en devotieheiligen. Binnen Nederland en België werd de verering, met name sinds de heiligverklaring, vanuit de kloosters van de orde sterk gestimuleerd.
- Op de pastorie bevindt zich een neobarokke, laat 19e-eeuwse, verguld houten reliekschrijn. De schrijn is in Frankrijk vervaardigd en in 1960 gekocht om als reliekschrijn voor Rita te dienen. In de Ritadevotie speelt hij thans geen rol meer.
- De oorspronkelijke reliek die door pastoor Houben voor de parochie werd verkregen, was in 1995 verdwenen. Pastoor L. van den Hoven heeft op 30 juni 1993 in Rome bij de zusters augustinessen een nieu-we reliek verworven. Het betreft een stukje stof uit het habijt van Rita. De relikwie zit in een circa 50 cm hoge, koperen, neogotische reliekhouder. Deze is weer geplaatst in een neogotische reliekkast.
- Het gepolychromeerde en vergulde houten Ritabeeld (1 m hoog) komt wellicht uit Zuid-Duitsland en het dateert uit het derde kwart van de 18e eeuw. Het beeld staat op een gepolychromeerde en vergulde houten console (Spanje (?), derde kwart 18e eeuw), die door vijf cherubijntjes wordt gedragen. Rita houdt in haar rechterhand een boek met daarop een doornenkroon. In haar linkerhand houdt zij een kruis met corpus. De uitgebeelde figuur draagt niet het habijt van een augustines, maar dat van een benedictines. Oorspronkelijk stelde dit beeld namelijk de H. Scholastica voor met boek en staf. De staf is echter vervangen door het kruisbeeld en op het boek is een doornenkroon gelegd, het gebruikelijke attribuut van Rita.
↑ top
Verering - De Ritaverering werd door pastoor J.H.A.M. Houben (1948-1965) in de jaren vijftig in Oud-Valkenburg geïntroduceerd. Houben was van 1945 tot 1948 aalmoezenier van het vrouwelijk jeugdwerk in het bisdom Roermond geweest. Pastoor Van den Hoven vermoedde in 1997, dat hierin één van de redenen van Houben school om de Ritaverering te introduceren. Rita was immers een getrouwde vrouw met een gezin geweest. Pas nadat zij weduwe geworden was en haar kinderen gestorven waren, trad zij in het klooster in. Alle levensstaten van een vrouw met de daaraan gekoppelde problemen waren in haar leven besloten. Houben neemt in zijn boekje De heilige Rita van Cascia dan ook gebeden op van een jong meisje, voor keuze in levensroeping, van een ongehuwde, van een echtgenote, van een moeder en van een weduwe. Op 14 juni 1958 kocht pastoor Houben in Aken een Ritabeeld met console. De pastoor vermeldde vervolgens in het memorieboek: 'Reeds enkele bijzondere gunsten verleende zij in de korte spanne tijds dat ze nu, in dit beeld, hier vertoeft'. Begin juli 1958 ontving Houben een reliek van Rita van de bisschop van Norcia. Gestencilde noveenboekjes kwamen in september van hetzelfde jaar gereed. Het huis-aan-huisblad Het Land van Valkenburg schreef op 26 september 1958, dat het de bedoeling was dat Rita in het Oud-Valkenburgse kerkje bijzonder vereerd zou gaan worden. Het Ritafeest met de daaraan gekoppelde noveen vond voor het eerst plaats in 1959. Van 13 tot 22 mei was er de noveen. Op 24 mei was er een meerstemmige hoogmis met feestpredikatie en werden de rozen gezegend. Drie bruidjes zeiden een feesthulde ter ere van Rita op. Gelovigen uit andere parochies waren toen eveneens in Oud-Valkenburg. In december 1959 noteerde pastoor Houben dat de Ritanoveen vanaf die tijd maandelijks gehouden werd. Om meer gelovigen te trekken werden aan de vooravond van de Ritafeesten van 1960 affiches gestuurd aan de parochies Schin op Geul, Ransdaal, Wylre, Gulpen, Wittem, Valkenburg, Broekhem, Houthem, Meerssen, Hulsberg, Sibbe, Berg en Terblijt, Scheulder en Klimmen. De werving had succes. De twee missen waren druk bezocht. Na afloop van de mis werden er St. Ritamedailles, noveenboekjes en kerkgidsen verkocht. Ook werd toen voor de eerste maal het 'Loflied ter ere van de H. Rita' gezongen.
- De berichten uit het memorieboek geven echter nauwelijks informatie hoeveel gelovigen er kwamen. In 1961 werden circa 160 rozen uitgedeeld. Een bedevaart van grote omvang was het dus waarschijnlijk niet. Aanvankelijk gingen ook nogal wat Italianen uit de regio, die werkzaam waren in de mijnindustrie, naar Oud-Valkenburg om hun landgenote Rita te vereren. Dit laatste is reeds enige tijd afgelopen. De meeste bedevaartgangers togen naar Rita als patrones bij onmogelijke en hopeloze zaken. Vaak betrof het dan ziekten zoals kanker. Na het vertrek van pastoor Houben in 1965 werd lange tijd niets meer geschreven over de Ritaverering. De feesten bleven bestaan. In dagblad De Limburger werden de Ritafeesten in 1983 en 1984 nog aangekondigd. In de jaren 1987-1988 lag een schrift in de kerk voor intenties tot Rita. Er waren toen dertien pagina's beschreven. Het betreft meestal bedes om een vriend(in) te krijgen, een goede verkering, genezing van ziekte en terugkeer tot het katholieke geloof. Pastoor Van de Hoven (1993-heden) verwierf in 1993 een nieuwe reliek ter vervanging van die uit 1958 die reeds enige jaren zoek was.
- In 1997 is er nog slechts sprake van een kleine bedevaart. Het gaat om zo'n 50 a 60 personen, die vooral afkomstig zijn uit Limburg en soms uit de rest van Nederland. Het feest werd gevierd op de zondag voor of na 22 mei. Voorafgaand aan de zondag werd een noveen gehouden. Op de feestdag bleven het beeld en de reliek in de kapel. Wel werden rozen gewijd, die na afloop van de mis verkocht werden (in 1997 400 à 500 rozen).
↑ top
Materiële cultuur - Medaille: ronde witmetalen medaille (ø 1,5 cm) met een afbeelding van het beeld van de H. Rita in de kerk van Oud-Valkenburg. Op de achterzijde staat 'H. Rita'.
- Noveenkaars: met een afbeelding van de H. Rita die de hoofdwonden van Christus ontvangt.

Devotioneel drukwerk
- 1 Levensbeschrijving: H. Houben, De heilige Rita van Cascia. De patrones der onmogelijke of hopeloze zaken. Korte schets van haar bewogen leven (z.p., z.j., 3e druk, imprimatur Mosae Trajecti, 10 julii 1958) 63 p.; H. Rita van Cascia (z.p., z.j. [uitgave van de Augustijnse gemeenschap in België]) 72 p.. Beide boekjes bevatten behalve een levensbeschrijving van Rita ook (noveen) gebeden en litanieën; 2 noveengebed: Noveengebed ter ere van de H. Rita (z.p., z.j., getypt exemplaar); 3 lied: Loflied ter ere van de Heilige Rita (z.p., z.j., gestencild exemplaar).
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Maastricht, gemeentearchief: parochiearchief Oud-Valkenburg, H. Joannes de Doper. Oud-Valkenburg, parochiearchief H. Johannes de Doper. Roermond, bisdomarchief: 'Inventaris van het kerkelijk kunstbezit van de parochie H. Joannes de Doper te Oud-Valkenburg' (Roermond 1991).
Literatuur: Parochiekerk H. Johannes de Doper Oud-Valkenburg (z.p. z.j.).
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Oud-Valkenburg; mondelinge informatie in 1997 door pastoor L.H.A.M. van den Hoven.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.