Velden, H. Andreas

Cultusobject: H. Andreas Open Street Maps
Datum: 30 november (zondag voor; + octaaf)
Periode: 15e eeuw (?) - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Andreas
Adres: Kloosterstraat 5, 5941 ES Velden
Gemeente: Arcen en Velden
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting:

Sinds 1570 komt een groep mannelijke pelgrims vanuit het Duitse Kevelaer vrijwel elk jaar rond 30 november naar Velden om daar de heilige Andreas te vereren. Tot het begin van de 20e eeuw was de feestdag van de apostel een grote gebeurtenis voor het dorp. Verder kwamen er voornamelijk individuele bedevaartgangers uit de wijde omgeving op Andreasdag naar Velden. In de 20e eeuw is het eigenlijk alleen nog de Pilgergruppe Kevelaer-Velden die de bedevaart gestalte geeft.

Auteur: auteur Jeroen de Jong; bewerking Peter Jan Margry
Illustraties:
Topografie - Het eerste kerkje in het dorp Velden was een kleine middeleeuwse kapel, met het koor aan de oostzijde. De toren dateert van omstreeks 1300, het koor van 1655. De beneficielijsten van het bisdom Luik vermelden voor het jaar 1400 te Velden een 'ecclesia'. Voor zover bekend is Andreas altijd de eerste patroon van de kerk geweest.
- In 1857 werd tussen de toren en het koor een nieuw driebeukig schip gebouwd. Op 12 oktober 1858 werd de kerk geconsacreerd door mgr. J.A. Paredis, bisschop van Roermond.
- Omdat deze kerk in de jaren dertig van de 20e eeuw wederom te klein was voor het grote aantal parochianen, werd van 1933 tot 1934 de nieuwe, huidige, kerk gebouwd op dezelfde plaats als de oude. Zij ligt op een terp aan de zuidrand van het centraal in het dorp gelegen marktplein. De as van deze kerk loopt noord-zuid. Het neogotisch ontwerp is van de architect ir. Jules Kayser uit Venlo. In de oorlog werd de kerk zwaar beschadigd: de toren en de gebrandschilderde ramen gingen verloren. In 1955 was de kerk weer geheel hersteld.
Cultusobject

- Zie voor St. Andreas ⟶ Margraten.
- De kerk beschikt over een reliek van Andreas. Deze bevindt zich in een monstrans, die in 1996 opgesteld stond in een kleine nis, in de noordoosthoek van de kerk, nabij de ingang. De reliekhouder is van verguld zilver en koper en dateert van ongeveer 1850. De nis is afgesloten met een glasplaatje en een traliewerk. De kerk beschikt over twee verklaringen van echtheid van deze reliek, één uit 1845 en de ander uit 1899.
- Verder heeft de kerk twee beelden van de apostel. Eén staat op het rechter zijaltaar. Het is van gepolychromeerd hout (132 cm hoog) en in 1899 gemaakt door J. Thissen uit Roermond. De staande Andreas is uitgebeeld in een lang gewaad met korte mantel. Hij heeft een gespleten puntbaard en draagt een aureool. Zijn gevouwen handen omklemmen een balk van het grote x-vormige kruis dat voor hem staat.
- Het tweede gepolychromeerd houten beeld (105 cm hoog; ca. 1845) hangt achterin de kerk, bij de hoofdingang. Dit Andreasbeeld is tegen een x-vormig kruis bevestigd. Hij is gekleed in een lang gewaad met lange mouwen. 
 

Verering

- In een oorkonde uit 1435 in het archief van Kevelaer wordt vermeld dat in Velden het patroonfeest van Andreas wordt gevierd. Dit duidt in ieder geval op een Andreasverering, maar daarmee is nog niet bepaald wanneer de bedevaart naar Velden is ontstaan. Volgens de overlevering zou de pelgrimage in 1570 zijn ontstaan. Sedert die tijd trok een groep mannelijke pelgrims uit Kevelaer jaarlijks naar Velden om er Andreas te vereren. Door de eeuwen heen heeft deze verering zich gehandhaafd.
- Volgens een in het archief van de Andreasparochie bewaarde aantekening stond in 1617 een Andreasbeeld boven de ingang van de kerk. In dat jaar werd het beeld voor zeven gulden gerestaureerd. Op de rug droeg het het jaartal 1380. De maker was onbekend. Voorts bevat het kerkarchief tien aflaat-documenten, uit de periode 1676-1846, die betrekking hebben op Andreas. De exacte teksten van deze documenten verschillen onderling enigszins, maar de strekking is dat eenieder die op 30 november, of gedurende het daaropvolgende octaaf, de Andreaskerk te Velden bezoekt, aldaar te biecht gaat en de communie ontvangt, in aanmerking komt voor een volle aflaat. De kopie van een 17e-eeuwse aflaatbrief van paus Innocentius XI vertelt bovendien, dat de heilige hier geldt als een bijzondere beschermheilige:

'....Desen aflaat sal beginnen op den avondt van St. Andreas (patroon van de voorz. plaats Velden, eenen besonderen voorbidder tegen den hoest, kortberstigheydt ende andere sieckten) ende sal duyren tot den sonnen onderganck des volgende feestdagh: op den welcken den goddelycken dienst seer solemnelijk sal geschieden met de predicatie ende naer den middagh de vesperen sluytende den aflaet met de benedictie des Hooghw. H. Sacrament.'

- De feestdag van de heilige was rond 1900 een volksfeest in het dorp, er kwamen veel mensen op die dag naar Velden. Van over de grens kwamen eveneens bezoekers, waaronder de processie uit Kevelaer. De meeste pelgrims kwamen te voet, sommigen met karren of boten. In het dorp stonden kraampjes met religieuze souvenirs. Zegsman Miel Brueren verklaarde in 1996 dat tussen de twee wereldoologen rond de feestdag van Andreas nog een driedaagse kermis bestond. Sjang Cornet schrijft in 1964 dat de koster van Velden tijdens de Andreasbedevaart met name aan Duitse pelgrims 'wienwater' verkocht dat een afdoend middel zou zijn tegen muizen.
- Een apart verhaal vormen de pelgrims uit Kevelaer, die verenigd zijn in de Pilgergruppe Kevelaer-Velden. Ondanks dat het hier om een goed georganiseerde vereniging gaat, is de geschiedenis ervan fragmentarisch. Tijdens de laatste wereldoorlog is het archief vrijwel geheel verloren gegaan. De oorsprong van de vereniging is niet met zekerheid vast te stellen, maar men houdt zich aan het jaar 1570. Dit jaartal staat ook op een gedenksteen in de zijwand van de kerk, nabij het Andreasaltaar. Deze draagt de tekst: '1570-1933 Kevelaerer Pilger an St. Andreas'. De steen is gemaakt door de beeldhouwer Dierkes, en in 1933 door de Kevelaerer pelgrims aan de nieuwe kerk geschonken.
- Elk jaar gingen leden van de Pilgergruppe op de zaterdag of op zondag na 30 november de 26 kilometer te voet naar Velden. Tijdens de Eerste Wereldoorlog lag de bedevaart stil, maar direct hierna werd hij weer opgenomen, tot en met 1938. Rond 1925 werd voor het eerst gebruik gemaakt van een auto, om de oudere pelgrims op meer gerieflijke wijze naar hun doel te brengen. De voetpelgrims reisden op de zaterdag (route: Kevelaer-Twisteden-Hamert-Arcen-Velden) en vonden allen onderdak bij de Veldense burgerij. Vanaf 1939 tot 1950 was de grens gesloten. In 1952 werd opnieuw de tweedaagse tocht ondernomen. Aanvankelijk werden de pelgrims nog bij burgers ondergebracht, maar in een onbekend jaar heeft de groep onderdak gezocht in een Veldens hotel, en zo is het gebleven. In de jaren vijftig brachten de pelgrims elk jaar giften mee, bestemd voor de wederopbouw van de kerk. 
- Sinds de jaren zestig varieert het ledental van 70 tot 100 leden, met een hoogtepunt in 1970, toen een groots jubileumfeest werd gehouden. In de kerk droegen acht geestelijken de mis op. Het koor van de basiliek van Kevelaer voerde de Krönungsmesse van Mozart uit. Prominente gasten waren mgr. Moors uit Roermond en mgr. Jansen, bisschop van Hildesheim.
- Hans Hecker, in 1996 de voorman van de Pilgergruppe, vertelde: 

'Elk jaar maken we onze tocht en we doen ons best onze mannenbedevaart in stand te houden. Momenteel heeft onze groep 73 leden, daarvan gaan er ongeveer 25 op de zaterdag voor 30 november te voet naar Velden. De anderen reizen met de bus. Op de zondag vieren we, gezamenlijk met de Veldense gelovigen de heilige mis ter ere van Andreas. Er worden Nederlandse en Duitse liederen gezongen en doorgaans houdt een Nederlandse pater een preek in het Duits. Voor ons en, naar ik meen, ook voor de Nederlanders geeft dat een goed gevoel, omdat we zo allemaal een kleine steen bijdragen aan de Völkerverständigung.'

- Ook de Veldense parochianen richten zich, los van de pelgrimsmis met de Duitse bezoekers, regelmatig tot Andreas. Zijn reliek staat achterin de kerk, met daarvoor een kaarsenstandaard. Gelet op het door kaarsenwalm sterk beroete gewelf erboven, wordt zijn interventie nog altijd gevraagd. 
- In 2020 vierde de Kevelaerse Pilgergruppe het 450 jarig bestaan van hun mannenbedevaart naar Velden. Ze houden de traditie vast om in het weekeinde na de feestdag van St. Andreas in Velden de heilige te komen vereren. Ze doen dat op drie manieren: op zaterdag te voet, op de fiets en met de bus, vertrekkend vanaf de Josefskapelle in Kevelaer. Ze logeren en eten in hotel 'Het Wapen van Velden'. Op zondag ochtend vertrekt een tweede groep met lopers (in 2020: 25) die in Walbeck bij de buspelgirms instappen. Ondanks de coronapandemie waren er in 2020 ruim 70 pelgrims. Sommigen lopen al sinds 1967, anderen zijn pas in 2018 begonnen. Naar de toekomst toe zegt menigeen dat ze het blijven doen 'so lange, wie es geht'. Een brochure met de geschiedenis van de bedevaart werd ook in dat jaar uitgegeven. Daarin wordt de vraag gesteld waarom alleen mannen deze bedevaart doen. Daar is vooralsnog geen duidelijk antwoord op te geven. Het zou mogelijk teruggaan op een gebruik van dienstplichtige soldaten ten tijde van de 80-jarige oorlog, maar in 1970 werd ook een 'moderne' verklaring gegeven, namelijk dat het vaak vooral vrouwen zijn die bedevaarten doen of in de kerk bidden, maar dat de deelnemers wilden laten zien dat ook mannen dat doen. 
 

Materiële cultuur - Klokken: 1 in oktober 1854 wijdde deken Ch. Marres van Venlo een luidklok (288 kg) met de naam 'H. Andreas-Apostel'; 2 de Andreasklok werd in 1927 hergoten, met als nieuw opschrift 'S. Andreas Apost'.
- Zilverwerk: 1 bij zijn 50-jarig priesterjubileum in 1902 ontving pastoor L.F.J.H. Schrijnen (1882-1905) van zijn parochianen een gouden monstrans van de Akense edelsmid A.Witte met voorstellingen van onder meer de kerkpatronen Andreas en Jacobus de Meerdere; 2 missaalbeslag met een gedreven afbeelding van Andreas (zilvermerk Venlo, Mathijs Boermans, 1833).

Bronnen en literatuur

Archivalia: Venlo, gemeentearchief: parochiearchief St. Andreas. Kevelaer, archief van de Obmann van de Pilgergruppe Kevelaer-Velden, H. Hecker. Kevelaer, Pfarrgemeinde St. Antonius. Kevelaer, archief van de Verein für Heimatschutz: oorkonde uit 1435.
Literatuur: J. Habets, Geschiedenis van het bisdom Roermond, dl. 1 (Roermond: Romen, 1875) p. 410; J.S. van Veen & A.A. Beekman, Geschiedkundige atlas van Nederland. De kerkelijke indeeling omstreeks 1550, tevens kloosterkaart, dl. 3 (Den Haag: Nijhoff, 1923) p. 76; Velden 1933 (Gedenkboek ter gelegenheid van de inwijding van de nieuwe St. Andreaskerk) (z.p. [Velden] z.j. [1936]); J.H.A. Mialaret, De monumenten van geschiedenis en kunst in de provincie Limburg. Deel V. De provincie Limburg, tweede stuk: Noord-Limburg (Den Haag: Algemeene Landsdrukkerij, 1937) p. 13-15, illust. 16-19; 'Seit fast 400 Jahre Wallfahrt nach Velden', in: Rheinische Post, 8 december 1962; 'Venlo van vruuger. Noa Sint-Andreas in Velden', in: Dagblad voor Noord-Limburg, 26 november 1964, p. 15; 'Sint Andreas in Velden', in: Dagblad voor Noord-Limburg, 10 december 1964; Chronik der Pilgergruppe Kevelaer-Velden 1570 (Kevelaer 1970); 'Pilgergruppe Kevelaer 400 maal naar Velden' in: Dagblad voor Noord-Limburg, 27 november 1970, p. 21; M. Bergevoet, 'Inleiding', in: Inventaris van het archieffonds van de parochie St. Andreas Velden (Venlo 1976) p. 1-3; Jeroen de Jong, 'Zijn gewelf is rijkelijk beroet', in: AMC-magazine, 5 (november 1996) nr. 9; Jeroen de Jong, Ziekte en zaligheid. Heilige 'genezers' in Nederlandse bedevaartsoorden (Amsterdam/Overveen: Boom/Belvédère, 1997) p. 105-113; Jutta Bückendorf, Unterwegs zum Heiligen Andreas. 450 Jahre Velden-Pilger Kevelaer (Kevelaer: Pilgergruppe K-V, 2020).
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Velden; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 64a (1993); Bonn, Amt für Rheinische Landeskunde: 'Wallfahrt (Prozession) im Rheinland-Umfrage' uit 1979, formulier Kevelaer; Utrecht, Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland parochiedossier St. Andreas, Velden; mondelinge informatie van H. Hecker te Kevelaer op 29 april 1996 en kerkmeester M. Brueren te Velden op 9 mei 1996.

 

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.