Velp, H. Antonius van Padua

Cultusobject: H. Antonius van Padua Open Street Maps
Datum: 13 juni (+ noveen)
Periode: Na 1734 (?) - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Kerk van het capucijnenklooster Emmaus
Adres: Basislius van Bruggelaan 4, 5363 VA Velp
Gemeente: Grave
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting:

De capucijnengemeenschap van Velp is hier sinds het midden van de 17e eeuw gevestigd. Bij de ingebruikname van een nieuwe kloosterkerk in 1734 werd door de toenmalige gardiaan een beeld van de heilige Antonius in de kerk geplaatst waarnaar zich met zekerheid aan het einde van de 19e eeuw een regionale bedevaart had ontwikkeld. Kort na de Tweede Wereldoorlog nam de devotie sterk af. Na 1958 leefde deze echter weer op dankzij het initiatief van een fabrikant uit Mill.
Auteur: Joost Rosendaal
Illustraties:
Topografie ⟶ Velp, O.L. Vrouw.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Antonius van Padua ⟶ Biest-Houtakker.
- De capucijnen bezitten een reliek van Antonius van Padua. De reliek is geplaatst in een ronde, verzilverd koperen houder (Ø ca. 4 cm) met een handvat aan de achterzijde. Met de ring kan de houder door een geestelijke worden opgehouden voor kusverering.
- Op het altaar van Antonius van Padua staat een gepolychromeerd houten beeld van de heilige (ongeveer 1,20 meter hoog) uit de eerste helft van de 18e eeuw. Het toont de heilige met in zijn rechterhand de bijbel waarop het kindje Jezus zit en in de linkerhand een lelietak. Voor het beeld staan vrijwel altijd verse bloemen en brandende kaarsen.
↑ top
Verering - Zoals andere minderbroederkloosters kent ook het capucijnenklooster van Velp een bijzondere verering voor de heilige Antonius, met name op zijn feestdag 13 juni en de negen dinsdagen die aan dit feest voorafgaan (het noveen). Het is onduidelijk wanneer de verering van Antonius van Padua in Velp is begonnen. Vermoedelijk vond deze een aanvang kort nadat in 1734 gardiaan Basilius van Tilburg een Antoniusbeeld in de nieuwe kloosterkerk plaatste.
- Tot de Tweede Wereldoorlog kwamen grote groepen uit vooral het Land van Ravenstein, Grave en Cuijk, het Maasland en het Land van Maas en Waal naar de kloosterkerk van Velp om er de rozenkrans te bidden. In 1896 was deze kerkgang naar Velp voor de pastoor van Grave aanleiding om een Antoniusaltaar in de parochiekerk op te richten, opdat de gelovigen voortaan in Grave hun devotie voor deze heilige konden betuigen. De Velpse capucijnen constateerden in 1921 een achteruitgang van de Antoniusverering, waarna zij deze nog in hetzelfde jaar met succes bevorderden. Bedevaartgangers kwamen groepsgewijs uit onder meer Escharen en Gassel.
- Na de Tweede wereldoorlog nam het bezoek aan Velp sterk af, totdat in 1958 een groep vereerders onder leiding van een fabrikant uit Mill de cultus van Antonius weer nieuw leven inblies. Sindsdien nam de verering weer toe en nog steeds komen (groepen) bedevaartgangers uit Mill, Gassel, Escharen en Grave. Op 13 juni en de negen voorafgaande dinsdagen worden speciale Antoniusmissen gevierd en is de kerk tussen 6.30 uur en 19.00 uur open. Ongeveer 300 gelovigen bezoeken die dinsdagen de kerk om er de noveengebeden te bidden, te luisteren naar een preek over Antonius en zijn reliek te vereren door het opsteken van kaarsen. Ook op andere, doordeweekse dagen wordt de kerk door individuele gelovigen bezocht om er hun devotie voor de H. Antonius te komen betuigen. Een vrouw uit Mill vertelde in 1981 dat zij al sinds jaren alle dinsdagen van het Antoniusnoveen van haar woonplaats naar de kloosterkerk en weer terug loopt. Anno 1998 was er op de laatste dinsdag van het noveen gelegenheid tot kusverering van de reliek.
- Naast de ingang staat een kistje waarin de bezoekers hun intenties deponeren. Deze intenties, die voorgelezen worden in de Antoniusmissen, zijn zeer uiteenlopend. In 1992 varieerden ze van de hoop op een gezond kind en de wens dat 'moeder' het verlies van 'vader' zou verwerken tot 'Help me, dat ik mag ophouden met stelen'. Naast de kist voor de intenties zijn anno 1998 kleurenfoto's van het Antoniusbeeld en een tegeltje met een afbeelding van de heilige te koop. Allerlei gebeden worden op zijn voorspraak verhoord en er zou zelfs een genezing hebben plaatsgevonden.
- Voor 1958 konden de pelgrims in de zogenaamde boerenkamer (links van het kerkportaal) na de mis brood en koffie nuttigen. Na dat jaar werd deze gewoonte afgeschaft omdat het gebruik om nuchter naar de kerk te gaan minder streng werd nageleefd en omdat de bedevaartgangers, dankzij het moderne verkeer, niet zo lang onderweg waren.
↑ top
Materiële cultuur - Beschilderde porseleinen beeldjes van Antonius (afkomstig uit België) werden er in de 19e en begin 20e eeuw te koop aangeboden; exemplaren zijn ervan aanwezig in Museum voor Religieuze Kunst Uden, bijvoorbeeld nr. MRK 160c.

Devotioneel drukwerk
- 1 Houtsnede (ca. 1770) met een voorstelling van St. Antonius, geknield voor het kindje Jezus met de tekst 'ghebedt tot den h. antonius v. padua' etc.' van Philippus Lecuyer te Uden. De prent was waarschijnlijk bestemd voor de verering in Velp (zie Bronnen Literatuur, Van den Berg [1990]); 2 Eucharistieviering met noveengebeden ter ere van de H. Antonius (Velp: Kapucijnen, 1981; 16 p.); 3 Antonius noveen te Velp. Viering van de eucharistie. Met noveengebeden op de negen dinsdagen ter voorbereiding op het Antoniusfeest (Velp: Kapucijnenklooster, [ca. 1997]; 40 p.).
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: 's-Hertogenbosch, archivum capucinorum hollandensis. Grave, streekarchief Brabant-Noordoost, rayon Land van Cuijk: Knipselarchief doss. Velp 271.3.3 capucijnen.
Literatuur: 'Korte geschiedkundige schets betrekkelijk het Capucijnenklooster te Velp, District Ravenstein, Provincie Noord-Braband', in: Godsdienstvriend 30 (1833) p. 349-368; L.H.C. Schutjes, Geschiedenis van het bisdom 's-Hertogenbosch, dl. 5 (Sint-Michielsgestel: Instituut voor Doofstommen, 1876) p. 804-809; [Pater Gerlach], Kapucijnenklooster Emmaus te Grave-Velp. 1662-1962 Derde eeuwfeest ([Grave-Velp], 1962); P.J. Margry, Bedevaartplaatsen in Noord-Brabant (Eindhoven: Bura Boeken, 1982) p. 284-287; L.C.B.M. van Liebergen ed., 'Waer een paradis'. Kloosterleven in Brabant na de Reformatie (Uden: Museum voor Religieuze Kunst, 1987) p. 83-87, 118-121; Arie van den Berg & Gerard Rooijakkers, 'Een prentenmaker zonder pers. De houtsneden van Philippus J. Lecuyer te Uden en 's-Hertogenbosch, 1772-1774', in: Volkskundig bulletin 16 (1990) p. 273-274, 299; M. van Roy, 'De natuur is als je broeder en zuster. Paters Capucijnen in Velp: Hier in huis willen we grote gastvrijheid uitstralen', in: De Gelderlander, 4 april 1992.
- De volgende studies over het capucijnenklooster maken geen melding van de cultus: Pater Cyrillus, De Minderbroeders-Kapucijnen en de stad Grave. Een geschiedkundige schets (Grave: A.F.G. van Dieren, [1904]); Pater Rosarius, 'De capucijnen in en om Velp', in: Graafsche Courant, 22 artikelen 5 december 1936-14 december 1940; J. Wijnen, Emmaus-Velp, waar kapucijnen de eeuwen overleven (Den Bosch: minderbroeders Kapucijnen, 1994).
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Velp-Antonius; Nijmegen, Katholiek Documentatie Centrum-Klib: bedevaartfoto's Margry (1981); gesprek van Remaclus Hommen met bedevaartgangster Moeke Selten uit Mill in 1981.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.