Venlo, Henri Belletable

Cultusobject: Henri Belletable Open Street Maps
Datum: Gehele jaar
Periode: 1938 - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk , parochie H. Familie en H. Geest
Adres: Belletablestraat 19, 5913 AW Venlo
Gemeente: Venlo
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting:

Op 24 juli 1938 werd in Venlo een groot beeld, voorstellende Henri Belletable, stichter van de aartsbroederschap van de Heilige Familie, onthuld waarbij ongeveer 20.000 mensen aanwezig waren. Vanaf dat jaar tot heden komen sporadisch bezoekers uit Nederland en België naar de nabij gelegen Familiekerk om Belletable te eren.
Auteur: Charles Caspers
Illustraties:
Topografie - Het beeld van Belletable is geplaatst op een grasveld aan het kruispunt van de Belletablestraat / Hertog Reinoudsingel met de Karel van Egmondstraat. Het staat met de rugzijde gekeerd naar de Familiekerk. Deze kerk, ontworpen door de architecten Kropholler en Stoks en ingewijd op 25 juni 1939, was de eerste kerk in het bisdom Roermond die genoemd werd naar de H. Familie. De architectuur van de kerk, zowel binnen als buiten, wordt gekarakteriseerd door de opvallend spitse dakconstructies. Op de voorgevel van de toren is de tekst aangebracht: 'Wij moeten glorieeren in 't kruis des Heeren'. In het voorportaal van de Familiekerk is in de muur een gedenksteen aangebracht met de volgende tekst: 'Tot hulde en nagedachtenis van kapitein Henri Belletable den eeren en vromen Venlonaar stichter van de aartsbroederschap van de H. Familie is deze kerk gebouwd en aan de H. Familie toegewijd'.
- In de kerk zijn verschillende (decoratieve) elementen aangebracht die verwijzen naar de H. Familie: zo wordt boven het hoofdaltaar de Gekruisigde weergegeven bijgestaan door Maria en Jozef (gebruikelijk is Maria en Johannes) en is een van de twee zijaltaren gewijd aan de H. Familie. In deze kerk worden de hoogmissen op zondag en andere belangrijke diensten gehouden. Voor doordeweekse diensten en het ochtendgebed wordt veelvuldig gebruik gemaakt van de zijkapel (rechts van de hoofdingang).
↑ top
Cultusobject - Henricus Hubertus Belletable werd op 8 april 1813 te Venlo geboren als zevende van een gezin van acht kinderen. Zijn ouders, Dominicus Belletable (afkomstig uit het Duitse Heinsberg) en Dorothea Timmermans, waren gevestigd in de Vleesstraat waar zij een apotheek beheerden die slecht liep. Op de plaats waar dit voormalige pand was gelegen, is later een vestiging gekomen van het winkelconcern Vroom & Dreesmann. In 1827 werd Belletable beroepsmilitair, hij werd ingekwartierd in Maastricht. In 1833, enkele jaren na het uitbreken van de Belgische Opstand besloot hij dienst te nemen in het Belgische leger. In 1837, toen hij was ingekwartierd in Luik, bekeerde hij zich van een lauwe tot een diep gelovige katholiek.
- In 1844 bracht hij in Luik voor het eerst zijn idee voor een nieuwe broederschap in praktijk: bijeenkomsten van twaalf (naar het voorbeeld der apostelen) leken, meer bepaald werklieden die samen bidden, terwijl ze dronkenschap en losbandigheid afzweren. In 1845 werd deze broederschap, mede dankzij de voorspraak van de redemptorist V. Dechamps (later kardinaal en aartsbisschop van Mechelen), door de Luikse bisschop C.R.A. van Bommel bij decreet officieel opgericht. In 1847 werd de broederschap bij pauselijk decreet verheven tot aartsbroederschap. Vooral dankzij de inspanningen van de redemptoristen kreeg de aartsbroederschap wereldwijd afdelingen en telde ze in 1894 400.000 leden, waarvan circa 100.000 in Nederland. In 1951 telde de aartsbroederschap 700.000 leden, waarvan circa 300.000 in Nederland. Daarna kende de broederschap alom een sterke neergang. In 1969 verscheen het eigen tijdschrift (in 1865 begonnen als Heilige Familie, Zondagsblad voor het katholiek Huisgezin (vanaf 1946 als Familieblad), voor het laatst en was de aartsbroederschap in Nederland zo goed als uitgestorven.
- Op 5 december 1855 overleed Belletable in het Belgisch Hoei ten gevolge van een aangeboren hartkwaal. In 1879 werd, nadat Nederlandse en Belgische broederschapsleden hiervoor de fondsen hadden verworven, in Hoei een momumentaal grafmonument opgericht; in 1897 werd dit monument verrijkt met een marmeren borstbeeld van Belletable, vervaardigd door Frans Vermeijlen uit Leuven.
- Het Venlose bronzen Belletable-beeld (hoogte circa 2,80 m) is ontworpen door de Bossche beeldhouwer Piet Verdonk (1901-1968) en is gegoten te Brussel bij de firma J. Verbeyst. Op de sokkel is aan de voorzijde de volgende tekst aangebracht: 'Henri Belletable, geb. Venlo 8 april 1813, overl. Hoei 5 december 1855. Stichter van de Aartsbroederschap der H. Familie. "Laten wij hun lot verbeteren door hen terug te brengen tot den godsdienst"'. Op de achterzijde van de sokkel: 'J. Verbeyst, Belletable Bronsgieter Brussel. De dankbare leden van zijn zegenrijke vereeniging. 24 juli 1938'. Het beeld stelt Belletable voor bij de oprichtingstoespraak van zijn broederschap, in militair uniform en staande voor een altaar. In de Tweede Wereldoorlog liep het beeld beschadigingen op die voorafgaand aan de herdenking in 1955 van de sterfdag van Belletable weer zijn hersteld.
- Reeds in de vorige eeuw beschikte Venlo over een Belletable-monument: in oktober 1882 werd in de Venlose Martinuskerk (bij de sacristie in de rechter zijbeuk) een gedenksteen, ontworpen door architect P.J.H. Cuypers en vervaardigd van witte zandsteen, onthuld en ingezegend. Op deze steen is een voorstelling aangebracht van de kapitein, knielend voor het altaar van de H. Familie (met Jezus, Maria en Jozef), terwijl zijn patroon, de heilige keizer Hendrik II, een hand op zijn schouder legt. Naast de afbeelding is de volgende tekst aangebracht: 'Ter herinnering aan kapitein Henricus Hubertus Belletable, die in 1844 te Luik de grondslagen legde van de Broederschap der H. Familie'.
↑ top
Verering - In oktober 1882 werd, in combinatie met een congres van de broederschap te Venlo, in de plaatselijke Martinuskerk een gedenksteen voor Belletable onthuld. In de jaren na zijn dood werd Belletable veelvuldig aan de leden van de aartsbroederschap voorgehouden als een voorbeeld dat nagevolgd dient te worden. Sommige afdelingen van de broederschap plaatsten in het lokaal waar zij plachten samen te komen niet alleen een beeldengroep van Jezus, Maria en Jozef, maar ook een borstbeeld van Belletable.
- Na te hebben deelgenomen aan een door de broederschap georganiseerde bedevaart naar Rome in 1933, lanceerde G. Essers uit Venlo het plan om een standbeeld ter ere van Belletable op te richten op een plein voor een nog te bouwen kerk die gewijd zou zijn aan de nagedachtenis van de kapitein en aan de H. Familie. Ook werden - vergeefse - pogingen gedaan om Belletables gebeente naar Venlo over te brengen. Een in 1934 opgericht comité, onder patronage van de bisschop van Roermond, G. Lemmens, coördineerde de fondsenwerving waarna in 1935 een prijsvraag werd uitgeschreven waarop elf kunstenaars reageerden. Winnaar werd de Bossche beeldhouwer Piet Verdonk, wiens grote Belletablebeeld op 25 juli 1938 werd onthuld tijdens het tweede nationale congres van de Heilige Familie. Bijna een jaar later, op 25 juni 1939, werd de kerk van de H. Familie (later: H. Familie en H. Geest) gewijd. Na de oorlog, in augustus 1947, werd ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de broederschap een bidtocht naar het standbeeld gehouden; een van de bidintenties was ''n Spoedige vrede in Indië'. Een extra stimulans voor de verering van Belletable waren ongetwijfeld de activiteiten van het eind jaren veertig opgerichte Belletablecomité onder de hoede van het algemeen secretariaat van de H. Familie in 's-Hertogenbosch. In 1949 werd zelfs een speciaal noveenboekje voor Belletable uitgegeven met een afbeelding van het Venlose beeld (ten halve), gebeden waarin om zijn voorspraak werd gevraagd in moeilijke omstandigheden, ettelijke gebedsverhoringen, en een gebed voor de zaligverklaring. Op zondag 11 september 1955 werd, ter gelegenheid van Belletables honderdste sterfdag en wederom in combinatie met een congres van de H. Familie, bij het beeld een herdenking gehouden waaraan circa 10.000 mensen deelnamen. Dezelfde dag woonden ongeveer evenveel toeschouwers te ⟶ Genooi een openluchtspel bij, 'Gisteren, vandaag, morgen', onder regie van Anton Sweers en Manus van de Kamp, met ruim 300 spelers. In dit spel werd de hele heilsgeschiedenis weergegeven, uitmondend in het levensverhaal van Belletable en de moderne tijd. Na dit hoogtepunt verviel de belangstelling voor Belletable net zo snel als die voor het lidmaatschap van de H. Familie.
- Sporadisch blijven bezoekers komen om de kapitein te eren bij zijn beeld, de meesten komen uit Limburg en Noord-Brabant en de Belgische provincie Antwerpen, waar een aantal nakomelingen van Belletable leven. Opdat de naam van Belletable, die in beginsel zo innig verbonden is met de Familiekerk, niet in de vergetelheid zou geraken liet in 1994 de pastoor van deze kerk, J. Spee, over de kapitein een boekje schrijven dat op grote schaal werd verspreid onder de parochianen. Ook wordt door de kanunnikessen van de Priorij Tabor te ⟶ Sint Odiliënberg bijzonder geijverd om de nagedachtenis aan Belletable levend te houden. In de jaren negentig van de 20e eeuw werden nog geregeld verzoeken bij de pastoor ingediend om gebedsintenties te richten tot Belletable. In de kapel van de Familiekerk is een enkele votieftegel bevestigd, als dank voor een genezing verkregen op voorspraak van Belletable.
- Dat het aantal bezoekers al spoedig na 1955 zo gering was en dat dit bezoek niet in georganiseerd verband gebeurde, heeft nog een andere verklaring dan alleen het nagenoeg uitsterven van de aartsbroederschap. Vanwege de restricties die de Belgische wet hem oplegde was Belletable pas in 1848 in staat om te trouwen met Elisabeth Stassart, de vrouw met wie hij al sinds circa 1835 door het leven ging en bij wie hij op de dag van zijn huwelijk al twee kinderen had. Vermoedelijk is dit de reden geweest waarom nooit met een zaligverklaringsproces is begonnen, zijn cultus nooit verder is gegroeid en de Familiekerk niet in het bezit is van een echte relikwie van Belletable.
- Vanuit de Bossche Jozefkerk werden in de 20e eeuw door de broederschap van de H. Familie ook Belletable-bedevaarten naar Luik en Hoei georganiseerd, waarbij als staties ⟶ Maastricht (Sterre der Zee) en ⟶ Wittem (Gerardus Majella) - niet Venlo - werden aangedaan.
↑ top
Materiële cultuur - Diversen: 1 Bij de onthulling van het standbeeld in 1938 konden de aanwezigen een speldje met het standbeeld van Belletable kopen 'niet alleen als een aangename herinnering maar ook als een miniatuur standbeeldje in huis'; 2 vanuit de Familiekerk zijn vierkante keramieken tegels (ca. 20 x 20 cm) verspreid waarop in reliëf het profiel en schouders van Belletable als officier staan; 3 terracotta wandtegels met in reliëf Jezus, Maria en Jozef en op de achtergrond de Familiekerk (zonder Belletable) werden verspreid; 4 metalen medaille, in verschillende typen, voor leden van de broederschap van de H. Familie; coll. Limburgs Museum nr. G10413; 5 in het Limburgs Museum zijn een model voor het standbeeld (nr. G3269) en een gietmodel (G11443) voor een beeld van Belletable aanwezig.

Devotioneel drukwerk
- 1 vanuit Venlo zijn honderdduizenden bidprentjes verspreid, die wel verwijzen naar de H. Familie maar niet naar de persoon Belletable; 2 A. Lodders, Noveenboekje van Kapitein Henri Belletable ('s-Hertogenbosch: algemeen secretariaat van de H. Familie, 1949; 32 p. 8e dr, 41e-50e duizendtal); achterin het noveenboekje staat een overzicht van artikelen die bij het Belletable-comité te koop waren: portretten, prentjes, levensbeschrijvingen, medailles.
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Venlo, gemeentearchief: parochiearchief H. Familie (inv. nr. 42); archief Broederschap H. Familie; parochiearchief St. Martinus, inv.nrs. 320, 546, 852-863.
Literatuur: Heilige Familie. Zondagsblad voor het Katholiek Huisgezin 18 (1882) nr. 42, op p. 245 afbeelding van de gedenksteen uit de Venlose Martinuskerk; H.V., 'Bij de onthulling van Belletable's gedenksteen', in: Heilige Familie, p. 247-248; H.B., 'Ons Monument', in: Heilige Familie, p. 250; P. Lejeune, Leven van kapitein Belletable (Venlo: Mosmans, 1898); J.E.H. Menten, 'De Aartsbroederschap der H. Familie', in: De Katholieke Illustratie 36 (1902-1903) p. 179-183, 186-190, 198-200, 203-206; E.J.B. Jansen, Hendrik Belletable, de stichter der H. Familie, de katholieke man, de katholieke soldaat, de katholieke apostel (Leiden: Futura, 1915); Jan Verzijl, 'Henricus Hubertus Belletable, stichter van de H. Familie', in: De Nedermaas 7 (1929-1930) p. 47-48; N. Govers, Henri Belletable, leekenapostel, stichter van de Aartsbroederschap der Heilige Familie ('s-Hertogenbosch: Algemeen Secretariaat van de H. Familie, impr. 1934); 'Onthulling van het standbeeld van Belletable', in: Sancta Maria 15 (23 juni 1938) nr. 25, p. 193-194; 'Wie was Henri Belletable?', in: Katholieke Illustratie 4 augustus 1938, p. 1444-1445; Pelgrimsboekje voor de Belletable-bedevaarten naar Luik en Hoei ('s-Hertogenbosch: Algemeen Secretariaat van de H. Familie, ca. 1947?), vermelding staties in Maastricht en Wittem; Th.J.C. Aerdts e.a., 50 jaar kerken in de familiekerk (Venlo: Rijs, 1989); Wil Reijs & Joos van Vugt, 'Tussen zelfheiliging en belangenbehartiging. De Aartsbroederschap van de Heilige Familie in Nederland, 1850-1969', in: Jaarboek Katholiek Documentatie Centrum 21 (1991) p. 11-40; P. Thoben, 'Piet Verdonk (1901-1968). Model standbeeld Henri Hubert Belletable', in: A.A.J.J. van Pinxteren e.a., Pronkstukken Venlo 650 jaar stad (Venlo: Goltziusmuseum, 1993), p. 300-302; Gérard Derkx, Henri Belletable. Kapitein en stichter (Venlo: Drukkerij van Spijk, 1994).
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Venlo-Henri Belletable; Hilversum, NOB beeldbandarchief: Polygoonjournaal van 24 juli 1928 (nr. 38230; ARP138 BCN), met onthulling standbeeld; mondelinge informatie van pastoor J. Spee in 1996.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.