Vlaardingen, Heilig Kruis

Cultusobject: Heilig Kruis Open Street Maps
Datum: Onbekend
Periode: 15e eeuw (?) - 1574
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van de H. Willibrord (thans N.H.)
Adres: Markt 63, 3131 CR Vlaardingen
Gemeente: Vlaardingen
Provincie: Zuid-Holland
Bisdom: Rotterdam
Samenvatting: Vlaardingen heeft blijkens het bestaan van een broederschap en de vermelding van een processie met het H. Kruis in de 15e en 16e eeuw een H. Kruisverering gekend. Enkele opgelegde bedevaarten suggereren tevens dat het Heilig Kruis ook pelgrims naar Vlaardingen trok.
Auteur: Jan van Herwaarden
Illustraties:
Topografie - De St. Willibrorduskerk van Vlaardingen was een van de oudste kerken van Holland. Reeds voor het einde van de 10e eeuw werd ze aan de abdij van Egmond geschonken. De kerk was een grote hallenkerk die in 1574 grotendeels door brand is verwoest. In 1582 werd een nieuwe, protestantse kerk gebouwd.
- In de late middeleeuwen stond buiten de stad ook een kruisherenklooster ('cruciferi') waarvan niet bekend is of dit ook bij de cultus was betrokken.
Cultusobject
- De reliek, een partikel van het H. Kruis, bevond zich in het H. Kruisaltaar in de parochiekerk.
↑ top
Cultusobject - De reliek, een partikel van het H. Kruis, bevond zich in het H. Kruisaltaar in de parochiekerk.
↑ top
Verering - Over de Vlaardingse H. Kruisverering zijn niet veel gegevens bewaard gebleven. Er bestond in de 15e eeuw in ieder geval een Heilig Kruisgilde of -broederschap, een 'godsvruchtige gemeenschap, opzigters en bewaarders' van het H. Kruis dat kennelijk in de Vlaardingse parochiekerk werd bewaard. De broederschap had inkomsten uit goederen waaruit aalmoezen aan de armen werden betaald.
- In 15e-eeuwse, vooralsnog niet nader gedateerde, keuren van Vlaardingen werd vastgelegd dat de baljuw, de schout en de leden van het Vlaardingse gerecht in processies met het H. Kruisreliek zouden lopen, naast de drager(s) van het reliek. Tevens werd bepaald dat iedereen aan de processie moest deelnemen op verbeurte van 10 schellingen:

'Item als men processie hout mitten Heyligen Sacramente off mitten H. Cruys, soo sal die balliu, schout metten gerecht daernaest gaen ende wie daer niet en quaem up dat hy thuys waere die verbeurde thyen schellingen jegens die andere die in processie gaen ende daer sal die schout dat recht op maicken'.

- In deze periode werden enkele malen bedevaarten naar het H. Kruis te Vlaardingen opgelegd vanuit Rotterdam en Schiedam (1445) en vanwege de rechtspraak in het hoogheemraadschap Delfland (1489, 1506).

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Schiedam, gemeentearchief: oudrechterlijk archief, inv. nr. 35.
Tekstedities: Handvesten, octroyen, privilegien en rechten aan de stede van Vlaardingen etc. ('s-Gravenhage: Johannes Gaillard, 1772) p. 316 en noot 2, 342, 'Keuren van der stede van Vlaerdingen', met datering, 366, vgl. aldaar 'Naspeuring en aanwyzing van de waare gelegenheid, oudheid, ongevallen en andere merkwaardigheden der stede Vlaardingen', LXXX, nogmaals vermelding H. Kruisgilde met verwijzing naar p. 316 en noot 2, XCIII-XCIV.
Literatuur: H.F. van Heussen, Kerkelijke historie en outheden der zeven Vereenigde Provincien etc., dl. 3 (Leiden: S. Luchtmans, D. Haak en J.A. Langerak, 1726) p. 656-657, Vlaardingen zonder verdere bijzonderheden vermeld; A. van Lommel, 'Bijdrage tot de geschiedenis der parochie Vlaardingen', in: De katholiek 77 (1877) p. 273-286, aldaar 334-360; C.J. Gonnet, 'Bedevaart naar Jerusalem in 1525', in: Bijdragen voor de geschiedenis van het bisdom van Haarlem 11 (1884) p. XXXIII-XXXIV, twee lieden uit Delfland met twaalf metgezellen in 1489 naar 's-Gravenzande, vervolgens naar Maasland en Vlaardingen (zonder aanduiding van vereringsoord, maar met verplichting elk een halve stuiver te offeren); S. Muller, Geschiedkundige atlas van Nederland. De kerkelijke indeeling omstreeks 1550, tevens kloosterkaart, dl. 1. Het bisdom Utrecht (Den Haag: Nijhoff, 1921) p. 250; P.M. Grijpink, Register op de parochiën, altaren, vicarieën en de bedienaars etc., dl. 6 (Haarlem: St. Jacobs-Godshuis, 1935) p. 58, H. Kruisaltaar; J. van Herwaarden, Opgelegde bedevaarten (Assen-Amsterdam: Van Gorcum, 1978) p. 702, bedevaarten naar Vlaardingen opgelegd vanuit Delfland, Rotterdam en Schiedam, vgl. 290, vanuit Rotterdam, 426 noot 16, 14 mensen vanuit Delfland (vgl. Gonnet 1884), iemand vanuit Delfland achtereenvolgens naar Vlaardingen, 's-Gravenzande, De Lier, Naaldwijk, Schiedam en de Grote Kerk te Den Haag, 27-3-1506, 730 vanuit Schiedam twee man, 15 juli 1445, Vlaardingen, De Lier en 's-Gravenzande.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Vlaardingen

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.