- Rond het jaar 1300 kreeg Oud-Vlissingen een stadsuitbreiding in zuidelijke richting. De aanleg van een nieuwe haven ten oosten van de reeds bestaande haven die steeds verder dichtslibde, werd voor 1308 voltooid. Behalve een nieuw havengebied dat zich zuidwaarts uitstrekte naar de Schelde, liet graaf Willem III te Nieuw-Vlissingen ook een nieuwe parochiekerk bouwen (ca. 1308) die aan O.L. Vrouw was toegewijd.
- Op de plaats waar in het tweede kwart van de 16e eeuw nog een zeewering lag, heeft in de late middeleeuwen een Mariabeeld gestaan. Deze locatie wordt in oude stukken steeds opnieuw aangeduid als O.L. Vrouw op 't Stokske. Op een stadskaart uit 1570 van Cornelis Poel staat voorbij de oude haven (en de huidige boulevard De Ruyter) in de Schelde een kruisje ingetekend waarbij is aangegeven dat daar, op de plaats van een verdwenen (houten?) zeewering, een Mariabeeld heeft gestaan. Op de kaart staat voorts: 'Dese wercken westwaerts Onse Vrouwen Staexkens worden onderhouden by de Staten', en: '[...] hier plach te staen Onse Vrouwen Staexken'. Het kruisje geeft de plaats aan van 'het Westers hooft en het Cromhooft, meest al vergaen, juist aen een flauwe ombuiging van de zeemuur'.
- In enkele 16e-eeuwse documenten wordt gesproken over het onderhoud van de zeewering die liep 'suydoost van Clootmanshuyse en westwaarts strekkende over de haven tot de plaetse, die men noemt Onse Lieve Vrouwe Staecxkens'. Een nieuw akkoord spreekt over de werken 'beginnende neffens Onse Lieve Vrouwe buyten de Westpoorte der voorscreven stadt'. In een vernieuwde overeenkomst van 13 juli 1527 tussen Aldolf van Bourgondië en de burgemeesters, schepenen, raden en poorters van Vlissingen over het onderhoud van deze zeewering, verplichtte de heer van Vlissingen zich om voortaan de werken te onderhouden die liepen van 'Ons Vrouwen opt Staexken' tot de Westpoort van Nieuw-Vlissingen, de dijk van westwatering, langs de stad tot aan de dijk van Oud-Vlissingen, over de haven voorbij de Oostpoort tot aan het begin van Souburg. De stad Vlissingen moest de heer van Vlissingen daartoe jaarlijks 200 pond betalen die ten laste kwamen van het eiland Walcheren.
 

- Over het beeld zelf te Nieuw-Vlissingen is bijna niets bekend. Naar analogie van de titel 'Op 't Stokske' zou verondersteld kunnen worden dat het een kopie van het Antwerpse beeld O.L. Vrouw op 't Stokske betrof, een titel die ook gekoppeld is aan een Mariakapel in het nabijgelegen Bergen op Zoom.
- Van het Antwerpse beeld bestaat een kopergravure waarop we het beeld zien met een aantal vereerders. Maria en het kind, beiden gekroond, zijn afgebeeld op een paal, met de O.L. Vrouwekerk van Antwerpen op de achtergrond.
 

Legende
- Volgens de overlevering, die onder meer wordt aangetroffen in het werk van Wichmans (1632), hebben de noormannen in 837 of 882 de burcht van Antwerpen en de daarbij gelegen stad volledig gebrandschat en verwoest. In de rokende puinhopen van de stad zouden de inwoners op een stronk in een moestuin een beeld van O.L. Vrouw hebben aangetroffen dat op opmerkelijke wijze gespaard was gebleven. Men plaatste het beeld in een kapel. Op deze plaats zou later de stad Antwerpen zijn ontstaan. 
- Rond het beeldje van O.L. Vrouw op 't Stokske, dat tijdens de middeleeuwen in de Antwerpse O.L. Vrouwekerk stond, groeide een grote verering nadat op 22 januari 1474 allerlei wonderen waren geschied. De devotie was echter al in 1566 vrijwel verdwenen. Het Antwerpse beeldje van O.L. Vrouw op 't Stokske is verloren gegaan. 

Devotie en opgelegde bedevaarten
- Omstreeks 1128 vestigden norbertijnen uit de Antwerpse St. Michielsabdij zich te Middelburg. Vanuit de O.L. Vrouweabdij van Middelburg bedienden zij verschillende parochies in de naaste omgeving. Met de bijzondere Mariaverering die zij vanuit Antwerpen meenamen naar hun nieuwe vestiging in Middelburg, is later mogelijk ook de populaire devotie voor O.L. Vrouw op 't Stokske in Vlissingen geïntroduceerd. Wellicht hebben de norbertijnen een kopie van het bekende genadebeeld vanuit Antwerpen naar Vlissingen meegenomen en dat daar, uit dankbaarheid voor een behouden overtocht, geplaatst op de zeewering van Nieuw-Vlissingen.
- Er zijn enkele opgelegde bedevaarten bekend naar O.L. Vrouw te Vlissingen. Op 2 april 1391 zou door toedoen van Hendrik van Borsele in Veere een zoen zijn gesloten tussen twee families die met elkaar in een diep conflict waren verwikkeld. In deze zoen werd bepaald dat zij niet alleen hun ruzie dienden bij te leggen en elkaar vergiffenis moesten vragen en schenken, maar ook dat een van beide partijen verplicht werd om een bedevaart te maken naar de H.H. Drie Koningen te Keulen en te gaan 'toet onser vrouwen te Vlissinghe in die stoppelmert tusschen dit ende tsinxen, ende daer of goet betoech bringhen van den prochypape dat hiset ghedaen heeft'.
- Op 28 februari 1519 werd een misdadiger uit Middelburg wegens doodslag veroordeeld tot het ondernemen van een strafbedevaart naar O.L. Vrouw te Nieuw-Vlissingen: 'Zoe sal de voirscreven misdadigher gaen eenen bedevaert tot onsen lieve vrouwen tot Nieu Vlissinghe mit een kaerse van een half pont was, in den manieren alsboven'.

 

Archivalia: Den Haag, Algemeen Rijksarchief: collectie Hingman, inv.nr. 3492, C. Poel, Caerte ende descriptie van de stede ende van de buytenwercken voor ende beneffens Vlissingen, 1570. Middelburg, Rijksarchief in Zeeland: rekenkamer van Zeeland, rekeningen uit het Bourgondisch-Oostenrijkse tijdvak, inv.nrs. 474, 476, 479, 483 en 491 (verloren); Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, Zelandia Illustrata, dl. 1, inv.nr. 359, kopie stadskaart van C. Poel. Middelburg, gemeentearchief: oudarchief, inv.nr. 1375, rechterlijke archieven, eerste ruig register of register crimineel, inv.nr. 26 (verloren). Antwerpen, kathedraalarchief O.L. Vrouwekerk: rekeningen van de kerkfabriek.
Tekstedities: G. van Havre, Chronijk der stad Antwerpen, toegeschreven aan den notaris Geeraard Bertijn (1648-1722) (Antwerpen: P. Kockx, 1879) p. 18, teksteditie stadskroniek Antwerpen.
Literatuur: Aug. Wichmans, Brabantia Mariana tripartita (Antwerpen: J. Cnobbaert, 1632) p. 334-339; Beschryvinge van de bezonderste schilderyen ende altaeren, glazen, beeldhouweryen en andere rariteyten (Antwerpen: G. Berbie, 1756) p. 30-31; P. Génard, O.L.V. op 't Staeksken (Antwerpen 1853) p. 25-34; St. Schoutens, Maria's Antwerpen of beschryving van de wonderbeelden en merkweerdige bedevaartplaatsen van Onze-Lieve-Vrouw in de provincie Antwerpen (St. Truiden: Schouberechts-Vanwest [1859?]) p. 38-39; 'Over de openbare straffen van vroegeren tijd', in: De katholiek 51 (1867) p. 284-285; J.A.F. Kronenburg, Maria's heerlijkheid in Nederland, dl. 4 (Amsterdam: F.H.J. Bekker, 1907) p. 157; J.H. de Stoppelaar, Inventaris van het oud archief der stad Middelburg 1217-1581 (Middelburg: J.C. en W. Altorffer, 1883) nr. 1375; S. Muller, Geschiedkundige atlas van Nederland. De kerkelijke indeeling omstreeks 1550 tevens kloosterkaart, dl. 1 ('s-Gravenhage: M. Nijhoff, 1921) p. 169-170; A. Thijssen, Antwerpen, vermaard door den eeredienst van Maria. Geschiedkundige nota's over de 500 Mariabeelden in de straten der stad (Antwerpen: Dienst der Katholieke Werken, 1922) p. 40-41; W.S. Unger, Bronnen tot de geschiedenis van Middelburg in den landsheerlijken tijd, dl. 1 ('s-Gravenhage: M. Nijhoff, 1923) nr. 377; H.G. van Grol, De geschiedenis der oude havens van Vlissingen, alsmede de invloed van Oranje op hare verdere ontwikkeling (Vlissingen: F. van de Velde jr., 1931); J. van Herwaarden, Opgelegde bedevaarten (Assen-Amsterdam: Van Gorcum, 1978) p. 639, bijlage 2, 732, excurs 2, K2; W.H. Vroom, De Onze-Lieve-Vrouwe-kerk te Antwerpen. De financiering van de bouw tot de beeldenstorm (Antwerpen-Amsterdam: De Nederlandsche Boekhandel, 1983) p. 49-53.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Vlissingen; Kathedraalarchief O.L. Vrouwekerk Antwerpen, kopergravure O.L. Vrouw op 't Stocxken; https://www.zeeuwseankers.nl/verhaal/vlissingen-als-bedevaartsoord