Vorstenbosch, H. Cunera

Cultusobject: H. Cunera Open Street Maps
Datum: 24 juni (zondag voor); 28 oktober; iedere zaterdag
Periode: 1892 - ca. 1960
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Lambertus
Adres: Kerkstraat 4, 5476 KC Vorstenbosch
Gemeente: Bernheze
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting: De reeds lang bestaande Cuneraverering in Vorstenbosch werd aan het einde van de 19e eeuw uitgebreid met een kleine regionale bedevaart die tot omstreeks 1960 is blijven bestaan. De heilige werd vooral vereerd als patrones van het vee.
Auteur: Paul van Geest
Illustraties:
Topografie - Voor een kaartje, zie ⟶ Kaathoven.
- Vorstenbosch bezat in de 14e eeuw een kapel die aan St. Antonius was toegewijd en behoorde tot de St. Lambertusparochie van Nistelrode. Na de Vrede van Munster in 1648 werd de kapel gesloten, waarna de inwoners van Vorstenbosch voor hun kerkbezoek waren aangewezen op de schuurkerk in het tot Uden behorende gehucht ⟶ Bedaf in de autonome, katholieke heerlijkheid Ravenstein. Deze kerk was in 1648 opgericht door de norbertijnen van Berne (vgl. verder ⟶ Berlicum, ⟶ Hedikhuizen en ⟶ Kaathoven) voor hun parochianen in ⟶ Heeswijk, Dinther en Nistelrode en lag op ruim een kilometer afstand van Vorstenbosch.
- In 1847 had de eerste steenlegging plaats van een kerk in Vorstenbosch. Deze kerk werd op 4 september 1849 geconsacreerd door apostolisch vicaris H. den Dubbelden. In 1850 werd Vorstenbosch een zelfstandige parochie onder het patronaat van St. Lambertus, de patroon van de Nistelrodese moederkerk. Toen de oude kerk bouwvallig was geworden, werd in 1933 in de buurt van de oude kerk een nieuwe kerk annex zusterklooster gebouwd, beide ontworpen door architect H. van de Leur uit Nijmegen. De nieuwe Lambertuskerk werd op 3 juli 1933 geconsacreerd door de bisschop van 's-Hertogenbosch, A.F. Diepen.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Cunera ⟶ Bedaf.
- In 1892 is door mej. Kleine uit Tilburg een reliekpartikel ('Ex oss. S. Cunera Virg.M') van de H. Cunera aan de parochie geschonken. De theca is in een zilveren reliekhouder in de vorm van een kleine monstrans (20e eeuw, geen zilvermerk) geplaatst. Het echtheidscertificaat van de reliek is niet meer aanwezig. Tijdens het lof werd de reliek meegedragen; na de mis bestond de mogelijkheid om de monstrans te kussen.
- Het beeld, dat Cunera voorstelt met de worgdoek om haar hals, is grotendeels afkomstig uit de eerste helft van de 16e eeuw. Het hoofd en de attributen die Cunera in haar handen houdt (in de rechterhand een palm, symbool van het martelaarschap; in de linkerhand een kruisbeeld) zijn omstreeks 1800 aan het beeld toegevoegd. Op het hoofd na is het beeld volledig verguld. Het is op een kleine console bevestigd aan de laatste pilaar voor het hoofdaltaar aan de rechterkant van het schip.
- Vanaf de jaren zeventig is het Cunerabeeld met alle andere beelden enige tijd uit de kerk verwijderd geweest. Tot die tijd stond het bij binnenkomst rechts achterin de kerk.
↑ top
Verering - In de kapel van ⟶ Bedaf werd tussen 1648 en 1784 een reliek van Cunera vereerd. Inwoners van Vorstenbosch die in Bedaf kerkten, kwamen zo in aanraking met de Cuneracultus. In 1847 werd in Vorstenbosch een kerk gebouwd die ook de Bedafse kapel als godshuis moest vervangen. De rector van deze kapel, W. van Krieken, werd de eerste pastoor van Vorstenbosch. De twee eeuwen oude band tussen Bedaf en Vorstenbosch zal ongetwijfeld van invloed zijn geweest op de Cuneracultus die ontstond in de nieuwe parochiekerk van de laatstgenoemde plaats. Het is waarschijnlijk dat een deel van de inboedel van de Bedafse kapel, waaronder het Cunerabeeld, in deze kerk terecht is gekomen.
- De verering van Cunera in Vorstenbosch kreeg een sterke impuls in 1892, toen de parochie een Cunerareliek ontving en vereerders voortaan een volle aflaat konden verwerven in de parochiekerk. De reliek stond ter verering uitgestald op 12 juni, 28 oktober (de sterfdag van Cunera) en op iedere zaterdag. De volle aflaat kon worden verdiend als men op 12 juni en het octaaf hiervan in de parochiekerk van Vorstenbosch biechtte, communiceerde en bad voor de intentie van de paus. Op de dagen dat de reliek stond uitgestald werden er na de mis ter ere van Cunera vijf onzevaders gebeden waarmee een aflaat van 300 dagen kon worden verdiend. In 1894 werd er in Vorstenbosch een Cunerabroederschap opgericht. Te allen tijde, maar vooral op zaterdag, bestond er gelegenheid om water en brood te laten zegenen. Bij een noveen ter ere van Cunera gebruikte men gewoonlijk gedurende negen dagen dit water en brood, waarbij een rozenhoedje werd gebeden met de akte van geloof, hoop, liefde en berouw. Blijkens enkele zilveren ex-voto's van omstreeks 1900 in de vorm van dieren als paarden en koeien, waaronder een uit Uden, werd Cunera in Vorstenbosch vooral vereerd als patrones van het vee. De voornaamste bedevaartdag was 24 juni (St. Jan de Doper) of de zondag die eraan vooraf ging, zoals dit ook in de andere Cunerabedevaartplaatsen in de omgeving het geval was (⟶ Berlicum, ⟶ Heeswijk) en in ⟶ Kaathoven en Bedaf het geval was geweest. De eigenlijke feestdag van Cunera was 12 juni (de dag waarop Cunera's relieken in ⟶ Rhenen door Willibrord zouden zijn verheven).
- Zeker vanaf het pastoraat van H.P. Liebrechts (1926-1955) werd op 24 juni of de zondag ervoor op de speelplaats van de lagere school en in de pastorietuin een Cuneraprocessie gehouden. Hieraan werd deelgenomen door het St. Antoniusgilde, de Zusters van Barmhartigheid, de dorpsfanfare en vele als bruidjes of engeltjes verklede meisjes. De processie werd afgeschaft in de jaren zestig, toen ook de verering als geheel aan belang inboette. Het teruglopende agrarische element in de dorpsgemeenschap zal hieraan mede debet zijn geweest.
- In 1959 werd in een volkskundevragenlijst genoteerd dat het ter ere van Cunera gezegende brood en water aan dieren werd gegeven. In datzelfde jaar werd vanuit Uden en Heeswijk een bedevaart naar Vorstenbosch ondernomen omdat in deze plaatsen een veeziekte was uitgebroken.
↑ top
Materiële cultuur - De parochie bezit 11 zilveren ex-voto's die zijn geschonken ter ere van Cunera. Zij stellen 5 koeien, 2 paarden, 1 varken en 3 harten voor. Twee ex-voto's hebben als jaartal 1892. Zij dragen als opschrift: 'de veefonds van Vorstenbosch' en 'de veefonds van Uden-het Loo'.
- In de kerk is het meest opvallende kerkelijke kunstwerk het drieluik dat Antonius Abt en zijn bekoringen voorstelt. Het is vervaardigd door de Bossche kunstschilder Hendrik (Henk) de Laat met olieverf (vgl. ⟶ Liempde). In gesloten toestand zijn alle koningschilden van de schutterij geschilderd, zoals ze op 20 januari 1990 in bezit van het gilde waren. In het midden van deze geschilderde schilden zijn de twee in de kerk aanwezige verguld-houten beelden geschilderd: links Antonius Abt, de patroon van het gilde, en rechts Cunera. In geopende toestand toont het middenpaneel Antonius Abt als kluizenaar, knielend voor een sarcofaag waarin een romeinse ruiter is afgebeeld. De twee bogen rond het Romeinse grafmonument worden gedragen door drie marmeren zuilen; het kapiteel van de rechterzuil stelt de wurging van Cunera voor. Over het schilderij ontstond in 1990 nationale commotie vanwege vermeend racisme door de afbeelding van een neger als duivel.

Devotioneel drukwerk
- 1 vouwblaadje met gezang ter ere van Cunera als patrones tegen keel- en veeziekten (impr. gegeven te Haaren, 7 januari 1883, J. Cuyten); 2 devotieprentje met op de voorzijde Cunera met sleutels en de worgdoek in de hand en de tekst 'De H. Cunera wordt sinds twee honderd jaren vereerd te Vorstenbosch, N. Brabant, iederen Zaterdag, doch vooral wordt haar feestdag met veel plechtigheid aldaar gevierd Zondag voor het feest van Sint Jan den Dooper'. Even boven deze tekst is een gebed afgedrukt waarin om bevrijding van keelziekten en ziekte onder paarden wordt gevraagd. Na dit gebed wordt geboden vijf maal het onzevader en vijf maal het weesgegroet te bidden. De voorzijde draagt links onderaan de wapens van de abdij van Berne en rechts onderaan een niet te identificeren geestelijk wapen (Brugge: druk. K. v.d. Vyvere-Petyt, [ca. 1890]); 3 inschrijvingsformulier van de 'Broederschap ter eere van de H. Cunera, opgericht in de Parochiekerk van Vorstenbosch', bevat naast de ruimte, waarop naam en datum van inschrijving konden worden ingevuld, een korte omschrijving van de doelstelling, organisatiestructuur en feestdagen van de broederschap. Er wordt eveneens vermeld hoe men een volle aflaat in de kerk van Vorstenbosch kan verkrijgen of een aflaat van 300 dagen. De statuten worden gevolgd door een gebed tot God de vader, die op voorspraak van Cunera de mens mag vrijwaren van alle lichamelijke en geestelijke besmettingen (goedkeuring no. 309, 8 februari 1894, bisschop W. van de Ven van 's-Hertogenbosch). Op het formulier is tenslotte een korte beschrijving afgedrukt van de wijze waarop Cunera in Vorstenbosch in de loop der tijd is vereerd; 4 gedachtenisprentje van pastoor Liebrechts met een gebed tot Cunera (1955).
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Vorstenbosch, parochiearchief: parochieregister. 's-Hertogenbosch, bisdomarchief: parochiedossier St. Lambertus.
Literatuur: M. van den Bosch, 'Verering van de Heilige Cunera', in: Met gansen trou 20 (1970) p. 98-99; R. v.d. Steen ed., Vijftig jaar op weg. St. Bernadetteschool 1939 - Basisschool "Op Weg" 1989 (Veghel: Bek, 1989) p. 1-25; Nistelrode en Vorstenbosch tussen Maasland en Meierij (2e dr., Nistelrode: gemeente, [ca. 1985]); Gilde St. Antonius Abt Vorstenbosch 350 jaar: 1639-1989 (Veghel: Bek, 1989); Nisseroi ... witte de nog? Fotoboek Heemkundekring Nistelvorst, Nistelrode en Vorstenbosch (Nistelrode: Fotowerkgroep Heemkundekring Nistelvorst, 1994); C. Staal & M. Wingens, Bedevaarten in Nederland (Zutphen: Walburg Pers, 1997) p. 14-19, 61-82, 215; P. Thoben, In de traditie geworteld. Henk de Laat [1932-1995] (Eindhoven: Museum Kempenland, 1997) p. 8-9.
Overige bronnen: Meertens Instituut-BIN dossier Vorstenbosch; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 23 (1959), 64a (1993); bisdom 's-Hertogenbosch: inventaris van het kerkelijk kunstbezit; Utrecht, Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland, parochiedossier St. Lambertus te Vorstenbosch; mondelinge informatie van kosteres R. van de Wetering in Vorstenbosch in 1997.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.