Waalwijk, H. Antonius van Padua |
||
| Cultusobject: | H. Antonius van Padua |
Open Street Maps
|
|---|---|---|
| Datum: | 13 juni (+ octaaf; + noveen) | |
| Periode: | 1902 - ca. 1960 | |
| Religieuze context: | Christelijk | |
| Locatie: | Parochiekerk van St. Antonius van Padua | |
| Adres: | Burgemeester Smeelelaan 68, 5144 AT Waalwijk | |
| Gemeente: | Waalwijk | |
| Provincie: | Noord-Brabant | |
| Bisdom: | 's-Hertogenbosch | |
| Samenvatting: | De in 1901 gestichte Waalwijkse Antoniusparochie kende reeds vanaf de eerste jaren van haar bestaan een drukke bedevaart. Deze 'St. Antoniusfeesten', zoals ze op den duur werden aangekondigd, vonden tot het einde van de jaren vijftig plaats. Sindsdien vindt er jaarlijks nog een noveen plaats. | |
| Auteur: | Jac. Biemans | |
| Illustraties: |
               |
|
| Topografie |
- Het Langstraatdorp Waalwijk vormde sinds de middeleeuwen een parochie, toegewijd aan de H. Johannes de Doper. Vanaf de jaren twintig van de 19e eeuw maakten de parochianen gebruik van een in waterstaatsstijl opgetrokken kerk in het centrum van het dorp. Tegen de eeuwwisseling werd duidelijk dat dit gebouw te klein werd om de kerkgangers naar behoren te kunnen herbergen. Men besloot de parochie in tweeën te splitsen. Op 28 april 1902 werd het gebied ten zuiden van de staatsspoorweg 's-Hertogenbosch-Lage Zwaluwe afgescheiden van de parochie St. Jan en verheven tot een afzonderlijke parochie, toegewijd aan de H. Antonius van Padua. Bij de oprichting telde de parochie 782 zielen. - In mei 1902 werd begonnen met de bouw van de nieuwe kerk, onrworpen in neoromaanse stijl door de Tilburgse architect W. Bouman. Aanvankelijk stond het Antoniusbeeld in de rechterzijbeuk boven op het Antoniusaltaar. Later werd een aparte Antoniuskapel gerealiseerd. In 1930 werd de kerk vergroot. - Na de oplevering van een moderne nieuwe kerk in 1966 werd de neoromaanse kerk in 1971 gesloopt. In de nieuwe kerk werd een aparte kapel gewijd aan Antonius waar een nieuw beeld werd geplaatst. Sinds enkele jaren worden de kruisjes van overleden parochianen in de kapel opgehangen |
|
| Cultusobject |
- Zie over de H. Antonius van Padua ⟶ Biest-Houtakker. - De parochie beschikt over een kleine Antoniusreliek in een ronde zilveren theca die geplaatst kan worden in een grotere vergulde reliekhouder (ca. 30 cm hoog) in de vorm van een stralenmonstrans. - Het stenen Antoniusbeeld (ca. 1 meter hoog) kwam na de sloop van de kerk in 1971 in particuliere handen en is anno 1998 te vinden in een soort kapelachtige opstelling onder een afdak van een huis aan de Kloosterweg in Waalwijk. - Voor de nieuwe, moderne Antoniuskerk, werd in bijpassende stijl door Van Eijl uit Enschede een enigszins abstract Antoniusbeeld (128 cm hoog) van gelast brons gemaakt. Antonius staat met opgeheven arm de vissen toe te spreken die als het ware tegen zijn kleed 'opklimmen'. In dit 'lelijke' beeld herkennen de vereerders slechts met moeite Antonius. - Daarom heeft pastor Penne (sinds 1996) in 1997 een 'klassiek' bruingeverfd gipsen Antoniusbeeld (ca. 1 meter hoog) van de minderbroeders in Mechelen verkregen. Dit beeld wordt op de feestdag en gedurende de noveen ter verering bij het altaar geplaatst. |
|
| Verering |
- Sinds de oprichting van de nieuwe parochie in 1902 is de devotie tot de H. Antonius van Padua krachtig gestimuleerd. Reeds in het eerste artikel over de nieuwe kerk in de plaatselijke krant, de Echo van het Zuiden van 21 februari 1901, lezen we: 'Als een gevolg van de groote devotie, welke in deze gemeente bestaat voor den H. Antonius, zal deze groote Heilige in de nieuwe kerk op eene gansch bizondere wijze worden vereerd'. Deze laatste formulering duidt mogelijk op een al voor 1902 aanwezige Antoniusdevotie in Waalwijk. - Vooral door de stimulans van fabrikantsvrouw M. Timmermans-Van Turnhout werd direct na de totstandkoming van de parochie in 1902 de Broederschap van de H. Antonius opgericht. Een krantenbericht uit juni 1902 meldt dat de Antoniuskerk te Waalwijk de enige aan deze heilige in het Bossche bisdom toegewijde kerk is en op de feestdag, 13 juni, veel bedevaartgangers zal gaan trekken. In een advertentie van 5 juni 1902 wordt door een plaatselijk winkelbedrijf reeds 'een geheel nieuwe, ruime sorteering' van 'devotie-artikelen tot den H. Antonius' aangeprezen. De eerste bedevaartgangers kwamen op 13 juni 1902 uit onder meer uit Boxtel, 's-Hertogenbosch, Vlijmen en Nieuwkuijk. Het gaat om circa 1000 personen die waarschijnlijk in de St. Janskerk zullen zijn opgevangen, aangezien de Antoniuskerk pas net in aanbouw was. Na de middag werd een processie over het kerkhof gehouden. De stoet was zo lang, dat de voorste deelnemers bijna het kerkhof rond waren, toen de laatsten nog in de kerk stonden. Een week later kwamen bedevaarten van Waspik, Elshout, Heusden, Drunen en Vlijmen. Naar schatting bezochten op vrijdag en zondag meer dan drieduizend pelgrims Waalwijk. - In de loop der jaren groeide de week vanaf de feestdag van de heilige Antonius uit tot de 'Antoniusfeesten'. De ligging van het nieuwe bedehuis, op nog geen vijf minuten loopafstand van het station Waalwijk, was van invloed op de grote opkomst. Bij de vijfde viering van de Antoniusfeesten in 1906 werden door paus Pius X 'groote gunsten' aan de kerk verleend. Gelovigen konden een volle aflaat verdienen: 1) op de feestdag van de H. Antonius, 13 juni; 2) op een van de zeven daaropvolgende dagen; 3) op een dinsdag van elke maand van het jaar. Voorwaarden hiervoor waren het waardig bidden en communiceren en het bidden in de Waalwijkse Antoniuskerk voor de paus. In 1906 waren er vanwege de vele pelgrims vanaf zondag 10 tot en met 20 juni dagelijks missen, loven en predikaties en was er gelegenheid tot biechten. Op de feestdag van Antonius, 13 juni, en op 17 juni, de zondag onder het octaaf, werd de reliek vereerd. Op 14 juni en op 17 juni vond een processie plaats over het kerkhof. Dat gebeurde ook op 18, 19 en 20 juni. - Op maandag 18 juni 1906 kwamen er pelgrims uit Baardwijk, Drunen, Elshout, Nieuwkuijk, Haarsteeg, Herpt, Heusden, Vlijmen, 's-Hertogenbosch, Vught en Esch. De dag erna was bedoeld voor bedevaartgangers uit Besoyen, Waspik, Raamsdonk, Raamsdonksveer, Geertruidenberg, Made, Zevenbergschen Hoek, Hooge en Lage Zwaluwe, Dussen en Mariapolder, Berkdijk en Kaatsheuvel. En op 20 juni voor de pelgrims van Loon op Zand, Udenhout, Berkel en Enschot, Tilburg, Moergestel, Oisterwijk, Haaren, Helvoirt, Cromvoirt en Boxtel. - Het valt op dat veel van deze plaatsen aan of in de directe nabijheid van de spoorlijn 's-Hertogenbosch-Lage Zwaluwe lagen. In een krantenbericht van 1906 meldt pastoor Kuijpers dat de spoorwegmaatschappijen te allen tijde van het jaar bedevaartgangers voor half geld naar Waalwijk vervoeren, wanneer zij voor een groep van 20 personen daartoe drie dagen voor vertrek een aanvraag indienen. Pastoor Kuijpers besloot zijn tekst over de bedevaart van 1906 met de woorden: 'moge allen die in hun lijden en druk aan den grooten wonderdoener komen klagen door hem verlicht en versterkt worden'. Duizenden pelgrims bezochten jaarlijks de Waalwijkse Antoniuskerk. Op het kerkplein stonden kramen met devotieartikelen en snoepwaren. Onmiddellijk na de diensten en om 13.00 uur kon men beeldjes, medailles, rozenkransen etc. laten wijden. Ondanks een eenvoudige en sobere opzet zonder grootse optochten of muziek wist pastoor Kuijpers tot zijn dood in 1929 de stijgende lijn van het bedevaartbezoek vast te houden. Bij het 25-jarig bestaan van de broederschap in 1927 kwamen zestien grote autobussen met pelgrims uit verschillende Brabantse plaatsen. In deze kwart eeuw waren 3400 leden van de broederschap gestorven, voor wie circa ? 13.000,- was besteed aan missen. Allen die gedurende het bestaan van de broederschap jaarlijks de devotiekerk hadden bezocht, kregen hiervoor een herinneringsmedaille. - Tot de Tweede Wereldoorlog, die een onderbreking in de devotiefeesten betekende, bleven talrijke pelgrims de Waalwijkse devotiekerk van de H. Antonius van Padua bezoeken. Na de oorlog herleefde de Antoniusbedevaart. In 1952 werd het gouden jubileum van de oprichting van de Antoniusbroederschap herdacht. De Antoniusfeesten in Waalwijk vonden toen plaats van donderdag 12 tot en met maandag 23 juni. Naast de heilige zelf, die werd aangeroepen als 'wonderbare mirakeldoener, de trooster der bedrukten, de toevlucht der armen en patroon in verloren zaken', gold tevens als algemene intentie de verdieping van het godsdienstig leven in het gezin, daarmee aansluitend bij de dat jaar in de bisschoppelijke vastenbrief uitgedrukte bezorgdheid. Pelgrims van buiten Waalwijk werd verzocht op zondag 15 juni of dinsdag 17 juni naar de Antoniusparochie te komen omdat op die dagen een processie plaatsvond. Op die dagen werden voor het lof om 15.00 uur de eremedailles uitgereikt aan zilveren en gouden jubilarissen. Na elke mis en het lof werd het noveengebed gebeden en de reliek van de H. Antonius vereerd. Gedurende de noveen was er water, gewijd ter ere van de H. Antonius, verkrijgbaar. In de aankondiging van de Antoniusfeesten van 1955 riep pastoor Van Haaren bedevaartgangers naar Waalwijk op 'om de grote Volksheilige te vereren en tot Hem te bidden om uitkomst in deze moeilijke tijden. De algemene intentie zal dan ook zijn: "Het behoud van ons Katholiek geloof in ons dierbaar Brabant"'. Deze intentie was een teken des tijds en ook de van oudsher 'Brabantse' Antoniusbedevaart naar Waalwijk kwam na 1955, met de komst van een nieuwe parochieherder, tot een einde. - Dit betekende niet dat de Antoniusverering uit Waalwijk verdween. De bezoekers daarvan wordt gevraagd bloemen mee te nemen om daarmee hulde aan de heilige brengen. Bij goed weer is er omstreeks 13 juni een openluchtmis op het kerkplein. - In 1997 introduceerde pastor A. Penne opnieuw de Antoniusnoveen, de negen dinsdagen voorafgaande aan zijn feestdag 13 juni. Dit wordt door gemiddeld zo'n 25 parochianen bezocht. |
|
| Materiële cultuur |
- 1 De kerk beschikt over een kelk uit 1909 met op de voet een afbeelding van Antonius (naast vijf andere heiligen); 2 kazuifel met borduurwerk van Antonius met kind op de achterzijde; 3 schilderij van Antonius met kind; 4 bronzen legpenning met Antonius en vissen en de randtekst 'St. Antonius parochie Waalwijk' (Ø ca. 10 cm; ca. 1985?); 5 metalen Antoniusmedaille (Ø 2,5 cm) in reliëf en ophangoog, in algemene uitvoering met het opschrift 'Ste. Antoni de Pad. O.P.N.' en de afbeelding van de heilige met het kind Jezus aan zijn ene en een kruisbeeld aan zijn andere zijde; 6 idem in bijzondere jubileumuitvoering, met het opschrift '25 jaar pelgrim' of '50 jaar pelgrim'; 7 sinds 1997 zijn er algemene (Mechelse) noveenkaarsen van Antonius in de kerk verkrijgbaar. Devotioneel drukwerk - Liederen: 1 Gezangen ter eere van den H. Antonius van Padua in zijne devotiekerk te Waalwijk (ca. 15,5 x 10 cm; Tilburg: drukkerij J. van Laarhoven; impr. J. Pompen, 26 april 1910); 2 'Zes gezangen ter eere van den H. Antonius van Padua in zijne devotie-kerk te Waalwijk' (14,6 x 9,5 cm; Waalwijk: drukkerij C.A. Verwiel & Zn, [ca. 1920?]; 8 p.). Coll. Maas-Rooijakkers, nr. 5984. - Broederschapsreglementen: 1 'Reglement van de Broederschap van den H. Antonius van Padua, Opgericht in de St. Antoniuskerk te Waalwijk 7 Juni 1902 en vereenigd met de Aartsbroederschap te Padua, den 17 Juli 1902' (ca. 9 x 13 cm; impr. W. van de Ven, Den Bosch 7 juni 1902; 8 p.), met bewijs van inschrijving in de broederschap door pastoor A. Kuijpers, 15 juni 1915, en toegevoegd het reglement van de Broederschap tot lafenis der geloovige Zielen in het Vagevuur; 2 exemplaar als onder 1 maar zonder de vermelding van de andere broederschap en met als pastoor Ant. J. Verhagen (1930-1952) (ca. 9,5 x 14 cm; Waalwijk: Electr. Drukkerij Verwiel, z.j.; 8 p.). Coll. D. Gooren; 3 exemplaar als onder 1 maar met als pastoor vermeld A.R.M. van Haaren (1952-1955) (ca. 9 x 14 cm; Waalwijk: drukkerij Verwiel, ca. 1952). - Prentjes: 1 afbeelding in kleur van Antonius van Padua met het kind Jezus en de tekst 'H. Antonius O.P.N.', gesigneerd met 'R', op achterzijde: 'Broederschap van den H. Antonius van Padua opgericht 7 juni 1902 in de St. Antoniuskerk te Waalwijk', met gebed (ca. 7 x 10 cm); 2 doodsprentje van leden van de Antoniusbroederschap met op de voorzijde Antonius met kind en de tekst 'St Antonius' en het nr. k856 en op de achterzijde de aankondiging van een overlijden door de pastoor van Waalwijk (ca. 10 x 7 cm). Coll. D. Gooren. - Ansichtkaarten: 1 zeven kaarten met foto's van de Antoniusprocessie in de pastorietuin en (in vier gevallen) de tekst 'Waalwijk Processie St. Antoniuskerk' (Waalwijk: Antoon Tielen, ca. 1905); 2 foto van de kerk met pastorie en H. Hartbeeld en de tekst 'St. Anthoniuskerk. Waalwijk' (Waalwijk: uitg. A. van Engelen, ca.1925); 3 foto van de Antoniuskapel en -beeld en de tekst 'Waalwijk. St. Antonius-Altaar' (14 x 9,3 cm; ca. 1950). - Folders: 1 'St Antoniusfeesten in zijn devotiekerk te Waalwijk van 12 tot 21 Juni 1952. Algemene intentie: Verdieping van godsdienstig leven in 't gezin. 13 juni 1902-1952. Plechtige Herdenking van het Gouden Jubilé der oprichting van de Sint Antoniusbroederschap te Waalwijk' (Waalwijk: drukkerij Verwiel, 1952; ca. 15 x 21 cm); 2 'Sint Antoniusfeesten in zijn devotiekerk te Waalwijk van 11 tot 20 juni 1955' (Waalwijk: drukkerij Verwiel, 1955; ca. 21 x 28 cm). - Diversen: 1 bedevaartvaantje, kleurenlithografie betreffende H. Antonius van Padua te Waalwijk met tekeningen van het altaar, de kerk waar een processie naar toe trekt en van de van een extra toren voorziene kerk. In de randen de teksten 'Gedachtenis aan Waalwijk', 'St Antonius-kerk' en 'St Antonius-kerk voltooid'. (h. ca. 29 x b. 40 cm; Kevelaer: Gebroeders Verbeeck, [voor 1914?]); 2 sinds 1997 zijn er algemene (Mechelse) boekjes van Antonius in de kerk verkrijgbaar. |
|
| Bronnen en literatuur |
Archivalia: Waalwijk, parochiearchief St. Antonius: documenten en devotionalia. 's-Hertogenbosch, bisdomarchief: parochiedossier H. Antonius, map B 6 varia, reglement broederschap, folders van 1952 en 1955. Waalwijk, gemeentearchief: parochiearchief St. Jan Waalwijk, map IX; collectie kranten (Echo van het Zuiden). Literatuur: H. Martens & J. van Kemenade ed., Feestuitgave van het Kerkklokje bij gelegenheid van het 25-jarig bestaan der St. Antoniusparochie 6 (1927) nr. 4, 15 mei 1927, p. 1-8; 'Bedevaartplaatsen in ons bisdom', in: Sint-Jansklokken 9 februari 1952, vermelding Waalwijk; 75-jarig jubileum parochie St. Antonius van Padua Waalwijk-zuid (Waalwijk 1977); W.H.Th. Knippenberg, Devotionalia. Religieuze voorwerpen uit het katholieke leven, dl. 1 (Eindhoven: Bura Boeken, 1980) p. 96; Dieter Pesch, Wallfahrtsfänchen. Religiöse Druckgrafik (Keulen: Rheinland-Verlag, 1983) p. 403-404; W.H.Th. Knippenberg, Devotionalia. Religieuze voorwerpen uit het katholieke leven, dl. 2 (Eindhoven: Bura Boeken, z.j. [1985]) p. 235-243; Renaat van der Linden, Bedevaartvaantjes. Volksdevotie rond 200 heiligen op 1000 vaantjes (Brugge: Tabor, 1986) p. 25, 56; 'De Sint Antoniusparochie te Waalwijk bestaat 90 jaar', themanummer De Klopkei 16 (1992) nr. 2; 'Antoniusdagen', in: Bisdomblad, 16 juni 1989, p. 4; L. van Liebergen & Wouter Prins ed., Antonius. 'De kleine en de grote' (Uden: Museum voor Religieuze Kunst, 1995) p. 91, vaantje. Overige bronnen: KDC BiN-dossier Waalwijk. |
|
|
naar het KDC, voor aanvullingen en
commentaar. |
||
Bedevaart en Bedevaartplaatsen in Nederland
