Berlicum, O.L. Vrouw Turris Davidica

Cultusobject: O.L. Vrouw Turris Davidica Open Street Maps
Datum: Woensdagmiddagen
Periode: 1977 - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Kapel, gebedsruimten en kruiswegpark in en achter de woningen aan de Torenstraat 2, 3 - 9
Adres: Stichting Turris Davidica, Torenstraat 7, 5258 ET Berlicum
Gemeente: Sint-Michielsgestel
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting:

Deze bedevaartplaats is ontstaan naar aanleiding van de verschijningen en boodschappen van Maria onder de titel Turris Davidica aan de zieneres Elisabeth Sleutjes, een vrouw die zelf op Maria's voorspraak van verlamming zou zijn genezen. De bisschoppelijke veroordeling van de verering weerhield de organisatoren er niet van de devotie structureel te bevorderen. De ontdekking van een geneeskrachtige bron in de tuin van het huis was de aanzet tot de uitbouw in 1995 van de heilige plaats tot het 'Lourdes van de Lage Landen'. De bezoekers van het bedevaartcomplex zijn voornamelijk restauratief georiënteerde katholieken. In directe relatie tot Maria neemt de Christusdevotie er ook een belangrijke plaats in via een afbeelding van het H. Aanschijn waarop bloeddruppels zouden zijn verschenen.
Zie ook: www.turrisdavidica.nl

Auteur: Peter Jan Margry
Illustraties:
Topografie - Het heiligdom is gelegen aan de oostzijde van de dorpskern. De gebouwen liggen alle aan de Torenstraat, die recht op de parochiekerk toeloopt. Deze kerk, gewijd aan St. Petrus, is slechts enkele tientallen meters van het complex verwijderd.
- De bouw van de bedevaartkapel is in mei 1979 begonnen (tekst eerste steen: 'Johannes zou de eerste steen posthuum aanbrengen en is nu gelegd door Martha Berndsen 13-7-1979') en in 1982 voltooid. De kapel is, zonder toestemming van de bisschop, gerealiseerd door de Stichting Turris Davidica, conform de wens van Maria zoals zij die op 15 november en 18 december 1977 kenbaar heeft gemaakt. De kapel is gesitueerd op de plaats waar vroeger een schuur stond achter het woonhuis aan de Torenstraat nummer 7. De kapel heeft een puntdak en meet circa 10 bij 5 meter. In 1995 is een open verbinding aangebracht tussen de kapel en het woonhuis nummer 9, waardoor de kapel in omvang ongeveer is verdubbeld.
- De benaming 'Maria's Hofke' van deze heilige plaats werd door Maria op 1 maart 1978 zelf verklaard: 'Het Hofke is de plaats waar alle genade-oorden a.h.w. met elkaar verenigd worden. ik heb je immers gezegd dat ik van hieruit als 'Turris Davidica' alle genade-oorden zal overstralen [...] Het Hofke betekent, de muur, de omheining, waar het grote gebeuren zal plaatsvinden'.
- In 1995 kwamen de huizen Torenstraat 3 tot en met 9 in eigendom van de stichting. Op nummer 3 woont Jacques Roosen, de voorzitter van de stichting; het huis op nr. 5 heet sindsdien 'De Bron'; het huis op nr. 7 't Hofke (het woonhuis van Sleutjes) en op nr. 9 het huis 'Het Licht'. Het huis op nr. 2 aan de overzijde van de Torenstraat werd al eerder verworven en kreeg de benaming 'Rondom de Toren'. Het bevat een gebeds- en videoprojectiezaal met verkoopstand van devotionalia.
Op 11 oktober 1995, de dag van het universele moederschap van Maria, werd een vernieuwd en vergroot bedevaartcomplex met fontein en kruisweg geopend. Achter de met elkaar verbonden huizen ontstond een tuinpark van circa 1200 vierkante meter, aangelegd door het lokale tuincentrum 'Hortus Berlicum' en omgeven door een gesloten houten hek van twee meter hoog. Voor de ingang van de kapel bevindt zich het waterbassin dat via twee koperen pijpjes water uit de geneeskrachtige bron geeft. Volgens de zieneres had Maria al in 1978 voorspeld dat er zo'n bron zou komen. Direct naast het bassin, aan de buitenmuren van het achterhuisje van nr. 5, zijn in 1995 drie buitenkranen bevestigd die op drukke momenten voor extra aanvoer van bronwater zorgen.
- In de tuin is tevens een kruisweg van 14 beschilderde terracotta staties (in neorenaissancistische stijl en voorzien van Franse opschriften) gerealiseerd. De taferelen zijn aan neoklassieke zuilen en ornamenten bevestigd.
Cultusobject - In de kapel, boven het altaar, hangt een schilderij van de Maria Turris Davidica. Het doek is in 1981 gemaakt door de naar Californië verhuisde Nederlandse schilder William E. Halewijn (*Jogjakarta 1927) die het op basis van summiere gegevens uitschilderde. Het resultaat bleek volgens Sleutjes evenwel geheel overeen te stemmen met wat ze had gezien. Maria staat erop afgebeeld temidden van de kerken van andere mariale heiligdommen.
- Later zijn er ook beelden naar het schilderij gemaakt: twee gekleurde beelden, waarvan er een is geplaatst op het altaar in de kapel en een in de gebedsruimte op nummer 2; verder een wit stenen beeld dat buiten in het bronbassin staat. De beelden zijn ongeveer een meter hoog.
- Op het altaar in de kapel is verder een aantal aan de cultus geaffilieerde heiligenbeelden of -afbeeldingen bijeengebracht: de engel Michael, pater Pio †1968), het H. Aanschijn, een H. Hartbeeld en een lijdende Christus aan het kruis. Op 11 oktober 1993 werd via de Vaticaanse custos mgr. Van Lierde een H. Kruisreliek verworven. Op een zijaltaar in de nieuwe zijvleugel van de kapel is een Rosa Mysticabeeld opgesteld.
Verering

Oorsprong
- De zieneres Elisabeth Sleutjes-van Gaal (*Vorstenbosch, 14 mei 1919 - †Berlicum, 16 november 2007) bewoonde een huisje aan de Torenstraat, 't Hofke genaamd. Zij is van eenvoudige boerenafkomst en heeft alleen lagere school gevolgd. Van 1939-1942 maakte ze deel uit van de kloostergemeenschap van de Dienaressen van de H. Geest in -Baexem (L), maar kon er vanwege een ziekte niet blijven. Later zocht ze aansluiting bij de zusters van het H. Bloed in Koningsbosch, maar daar kon ze evenmin worden aangenomen omdat ze onvoldoende roeping zou hebben. Daarna is ze in 1946 met Antoon Sleutjes getrouwd en heeft vier kinderen gekregen. Het kloosterleven bleef haar niettemin trekken. In de periode 1972-1976 is ze opgenomen geweest in psychiatrich ziekenhuis Coudewater te Rosmalen. Haar man, die onder meer als hovenier werkte, is op 27 juni 1993 overleden. De weduwe is daarna in het voorhuis van nummer 7 blijven wonen.
Mevrouw Sleutjes is ook door bovengenoemde Halewijn geschilderd, zittend aan een tafel en boodschappen schrijvend, waarbij Maria achter haar linkerschouder staat.
- Op 18 december 1976 genas Sleutjes van verlammingsverschijnselen (spieratrofie) waaraan zij had geleden sinds een val van de vliering, vijf jaar eerder. Het gebeurde tijdens een noveen, waarbij ze telkens haar handen besprenkelde met Lourdeswater dat ze kort tevoren van een Lourdesreis had meegenomen. De genezing ging volgens Sleutjes gepaard met een bijzonder licht en werd door haar toegeschreven aan de tussenkomst van Maria. Later hoorde zij enkele malen een stem die vertelde dat de spreekster Maria was. De stem kondigde vervolgens aan dat Sleutjes Maria ook zou mogen zien. Dit geschiedde voor de eerste maal op 11 februari 1978 (In Lourdes verscheen Maria in 1858 eveneens op 11 februari). Zij zag toen een vrouw met donkerbruin haar, gekleed in een lila gewaad dat was bedekt met lichtende sterretjes. Zij had op het hoofd een sluier en haar armen waren aan weerszijden gestrekt met in de rechterhand een gouden rozenkrans en in de linker een gouden roos. Achter haar hoofd rees een lichtende toren op, bekroond met een roos. Maria zei dat ze volgens een van titels uit de Loretaanse litanie hier onder de naam van Turris Davidica of Toren van David vereerd moest worden. Oorspronkelijk is het een tekst uit Hooglied 4:4, waarin de hals van de geliefde wordt vergeleken met een fraaie en sterke toren op de Sionsberg in Jeruzalem. De titel verwijst naar de macht van Maria bij God en de hulp en ondersteuning van Maria aan mensen in nood. Maria zou in Berlicum hebben gezegd dat deze toren (Maria) ook het licht over de gehele wereld zal uitstralen.

Boodschappen en verschijningen
- Als Sleutjes in extase verkeerde, verscheen Maria aan haar of gaf zij boodschappen door. Sleutjes zegde de woorden en boodschappen van Maria luidop en schreef ('als bij een dictee') ze zelf vervolgens snel en foutloos op. Ze maakte een onderscheid in privé-boodschappen die niet openbaar mogen zijn en 'Algemene Boodschappen' die in druk kunnen worden uitgegeven. Intern bestaat er een vierdeling in de boodschappen: openbare; geheime voor Elisabeth en het bestuur; geheime voor Elisabeth en haar geestelijk leidsman; geheime voor Elisabeth alleen.
- De thematiek van de boodschappen is divers: over de beleving van het evangelie in de praktijk, de eucharistie, de noden van de hedendaagse kerk, de 'misdaad van de abortus'. Daarnaast gaf Maria ook specifieke gebeden in relatie tot bepaalde noden door. Deze gebeden worden aan de keerzijde van fotoprentjes uitgegeven. Sinds 1978 heeft Sleutjes honderden openbaringen, boodschappen en verschijningen gehad. In totaal schreef ze zo'n 11.000 vellen vol met het verslag van haar ervaringen.
- Tijdens verschijningen en boodschappen werd dikwijls een rozengeur geroken. Op zulke momenten werden devotionalia gezegend die soms ook die geur aannamen. In 1990 zou Sleutjes ook, in navolging van pater Pio en anderen, gedurende 33 dagen de stigmata op haar handen hebben gehad. Ook heeft de duivel haar aangevallen en afdrukken achtergelaten (vgl. ⟶ Welberg). Vanwege deze 'wapenfeiten' is ook haar eigen persoon binnen de Berlicumse verering belangrijk geworden. Zij zou over geneeskracht beschikken en bovendien de directe intermediair met Maria zijn. Overigens weet Sleutjes niet waarom zij 'uitverkoren' is.
- Eind 1977 kwamen de eerste vereerders met name uit België en vanaf 1981 kwamen georganiseerde bedevaarten binnen Nederland op gang. In de tijd van de eerste bedevaarten, op 3 november 1977, had zich nog een bijzondere gebeurtenis voorgedaan. Een afbeelding van het H. Aanschijn die bij een foto van pater Pio was gestoken, ging toen voor de eerste keer bloeden. Op 3 november 1989 om 10.15 uur is dat nogmaals geschied. Maria voorspelde dat het bloeden nog een derde keer zal plaatsvinden, waarna de bebloede afbeelding dient te worden verzegeld. Beide afbeeldingen staan anno 1995 'ingelijst' in een reliekhouder op het altaar. 
- Vanwege het toenemend aantal bezoekers is in 1980 de Stichting Turris Davidica (voorzitter Jacques Roosen; secretaris/penningmeester: A. Corsten; lid: J. van der Coer) opgericht die de bedevaarten organiseert en de verkoop van devotionalia regelt. Er wordt naar gestreefd om de continuïteit van de verering veilig te stellen en deze onafhankelijk te maken van individuele personen. De gefortuneerde automatiseringsondernemer Roosen patroneert, sinds zijn bekering in 1990, voor een deel de verering. 
- Een tiental genezingen is gemeld, onder meer van een voetballer uit de toenmalige eredivisie. Secretaris Corsten uit Valkenswaard zegt in 1988 van kanker in de rechterlong te zijn genezen, na te zijn opgegeven door de medici. Naast Sleutjes hebben ook andere betrokkenen de gave van geneeskracht gekregen. Zij hebben een vereniging van bezielers opgericht, die zich via gebed en hun 'gave' vooral inzet voor de genezing (van de ziel) van medemensen.

Onderzoekscommissie
- Het bisdom Den Bosch heeft zich in augustus 1987 van de Stichting Turris Davidica gedistantieerd. Een onderzoekscommissie, op 29 oktober 1986 ingesteld onder leiding van de kerkhistoricus dr. J. Peijnenburg, heeft toen zijn bevindingen aan de bisschop meegedeeld: er kon geen sprake zijn van authentieke gebeurtenissen. Men constateerde tegenspraken in getuigenissen en een opmerkelijke samenhang tussen het werk van de commissie en de daaropvolgende boodschappen van Maria. Ook zouden bepaalde uitspraken Maria onwaardig zijn, zoals een anti-abortus stemadvies bij de verkiezingen voor de partij 'God met ons'. Bovendien bleken er sterke overeenkomsten (er werd van 'plagiaat' gesproken) te zijn met de te boek gestelde openbaringen van verschijningen sinds 1970 te Bayside, New York.
Volgens Peijnenburg zijn de volgelingen: 'zeer gelovige mensen, te goedgelovig mischien. Zij verlangen terug naar de 'warmte' en de vroomheid van de kerk uit het verleden, maar verliezen daarbij de werkelijkheid kennelijk soms enigszins uit het oog'. Peijnenburg c.s. wilde echter niet van bedrog spreken, omdat Sleutjes mogelijk als gevolg van een bepaalde geestesgesteldheid beelden waarneemt die naar haar oprechte overtuiging reëel zijn. Een veronderstelling die hij mede stoelde op uitspraken van mensen die haar van nabij kennen.
Overigens zijn bij het onderzoek het bloedende Aanschijn en getuigenissen van genezen personen niet onderzocht. Voor de betrokkenen was daarom het onderzoek ontoereikend.
- In juni 1988 deelde mgr. Ter Schure van 's-Hertogenbosch mee dat hij de conclusies van de commissie deelde en stelde daarvan het bestuur van de stichting in kennis. Het bestuur zei de beslissingen te aanvaarden. Pastoor W.M. Pulles van de St. Petrusparochie heeft daarop de resultaten ook in de parochiekerk voorgelezen. Hij verklaarde dat 10 tot 20 procent van de parochianen iets in deze devotie zag maar dat de rest er geen geloof aan hechtte. 
De kring van vereerders meent echter dat de bisschop en de pastoor dwalen. Aangezien in hun visie de boodschappen van Maria op een hoger gezagsniveau staan dan de uitspraak van de bisschop, zetten ze de verering voort en menen ze niet schuldig te zijn aan ongehoorzaamheid. De gebedsdiensten of 'erediensten' werden eveneens voortgezet hetgeen de verstandhouding met het bisdom niet bevorderde.

Bedevaarten
- Er komen het gehele jaar regelmatig bedevaarten: afwisselend uit Twente, Noord-Brabant en Limburg. Gebedsdiensten zijn er elke woensdag om 13.30 uur (speciaal voor zieken), verder elke tweede en vierde zondag van de maand, met bedevaarten uit de bovengenoemde streken en in het algemeen op de specifieke Mariafeesten, alsmede de dagen van Jozef (19 maart), de Rosa Mystica (13 juni; een beeld uit Montichiari werd in 1977 verworven; ⟶ Klimmen) en de bloeding van het H. Aanschijn te Berlicum (3 november). Op Goede Vrijdag wordt een kruisweg gehouden. In 1995 bezochten maandelijks zo'n 600 pelgrims de dagelijks geopende kapel. Allengs kwamen ook meer mensen uit het dorp.
Terwijl de parochie van Berlicum en het bisdom nadrukkelijk afstand van de cultus namen, trokken de organisatoren veelal (oudere) paters aan, zoals witte paters van het voormalige klooster St. Charles te Boxtel, die zich met de kerkelijke bediening en de biecht bezighouden.
- Op 11 oktober 1995, op de dag van Maria's moederschap, werden bron, fontein en kruisweg door witte pater C. van Gurp vanaf een noodpodium met wijwater en met een H. Kruisreliek ingewijd. Ten aanzien van de bron werd benadrukt dat het gaat om door de hemel gezegend grondwater. Die dag waren bedevaartgangers met bussen gekomen vanuit de regio's Maastricht, Susteren, Veldhoven en Tubbergen.
- Aanvankelijk was het pater Pio Centrum te Dedemsvaart nauw verbonden met 't Hofke; in deze Overijsselse plaats werden de uitgaven en prentjes verzorgd. Onenigheid heeft tot een breuk geleid; sindsdien worden in Dedemsvaart ook boodschappen van Maria geclaimd. Het Centrum adverteert in het Katholiek Nieuwsblad met de Berlicumse boodschappen, die in druk te koop zijn in het cultuscentrum.
Verbindingen lijken er ook met andere 'nieuwe' bedevaartplaatsen te hebben bestaan: een Duits bureau (Luksch uit Massenbachhausen) organiseerde 'Pilgerreisen', waaronder een combinatiereis ⟶ Haaksbergen-Raphael, ⟶ O.L. Vrouw van Berlicum en ⟶ Amsterdam-Vrouwe van Alle Volkeren.
- Sinds het jaar 2001 heeft het bisdom 's-Hertogenbosch de cultus langzaam weer wat onder controle gekregen. In de eerste plaats werd de zieneres ouder en kon zich er steeds minder mee bemoeien. De toegangstijden tot het complex werden sterk teruggebracht. Verschillen van opvatting binnen het bestuur over welke informatie naar buiten gebracht zou moeten worden, leidde onder meer tot het off-line halen van de website van het Hofke. Voor maecenas Roosen was het een reden om zich op andere taken te oriënteren. Toen hij door het bisdom een functie als pastoraal medewerker kreeg aangeboden, besloot hij daarop in te gaan en verhuisde vanuit het Hofke naar de binnenstad van Den Bosch. Hij zegde daarbij tevens toe het heiligdom 'low profile' te houden en er geen verdere publiciteit meer aan te geven. Toen in 2004 het invloedrijke conservatieve bestuurslid Corsten overleed, viel het heiligdom verder terug in belang. Het complex kan nu nog slechts op de woensdagen tussen 12.00 en 16.00 uur worden bezocht, met om 14.00 uur een gebeddienst (anno 2006 gemiddeld 20 à 30 bezoekers). De Mariafeestdagen worden ter plaatse niet meer gevierd.

Materiële cultuur - 1 Aangestreken doekje met stempeling in blauw van de Maria Turris Davidica; 2 ovale aluminium medaille met ophangoog (2,4 x 1,5 cm) met op de voorzijde Maria Turris Davidica en op de achterzijde het gelaat van Christus met de tekst 'Christus vincit, Christus regnat'; ovale medaille met foto van pater Pio voorzien van plastic coating (1,9 x 1,3 cm).

Devotioneel drukwerk
- Devotieboekjes e.d.: 1 Gebeden gegeven door de Moeder Gods in 't Hofke te Berlicum (Berlicum: Stg TD, 1992; 78 p.); 2 Boodschappen en gebeden van de Moeder Gods gegeven in het Hofke te Berlicum, dl. 2 (Berlicum: St. TD, ca. 1990); p. 189-322); 3 dl. 3, (Berlicum: Stg. TD, ca. 1990; 488 p.); 4 dl. 4 (Berlicum: Stg. TD, 1993; 100 p. in fotokopievorm); 5 Kruiswegoefening 't Hofke Goede Vrijdag 9 april 1982 (Stg. TD, 1982); H. Kruisweg oefening 't Hofke 14 maart 1990 (Berlicum: Stg TD, 1992; 32 p.); 6 Opening H. Kruisweg en H. Bron in Maria's Hofke te Berlicum 11 oktober 1995 (z.p. 1995; 12 p.); Gebeden- en Liederenboek (Berlicum: Stg Turris Davidica, z.d.; 320 pp).
- Devotieprentjes e.d.: prentjes uitgegeven door de stichting: 1 kleurenprentje van het schilderij Turris Davidica, met gebed op de achterzijde (7 x 11 cm); 2 foto van de H. Aanschijnprent met bloeddruppels met de tekst 'H.Aanschijn red ons', achterzijde gebed (ca. 1988; 12 x 7,5 cm); 3 vouwprentje met foto van het kruisbeeld met een paarse rand en aan de binnenzijde een gebed (ca. 1990; 12 x 8 cm); 4 vouwprentje met kleurenfoto van een monstrans op de voorzijde en aan de binnen- en achterzijde gebeden ter voorbereiding en dankzegging op de communie (ca. 1987; 14 x 7,5 cm); 5 ansichtkaart met een kleurenfoto van het interieur met altaar van de kapel en de tekst 'Kapel 't Hofke Berlicum' (15 x 10,5 cm); 6 een serie van minstens zes zwart-wit vouwprentjes (11,5 x 7,5 cm) met afbeeldingen van de heilige Jozef en Maria en van pater Pio voorzien van in 't Hofke gegeven gebeden, de prentjes zijn uitgegeven in samenwerking met het pater Pio Centrum in Dedemsvaart.
Bronnen en literatuur Archivalia: Berlicum, archief van de Stichting Turris Davidica te Berlicum; 's-Hertogenbosch, bisdomarchief: dossiers onderzoekscommissie Berlicum.
Literatuur: Modestus Truijen, 'Toren van David, ivoren toren', in: Carmelrozen 6 (1917) p. 6-9, algemeen over Turris Davidica; A.J. Koenders, Maria in den eeredienst der Katholieke Kerk, 3 dln. (Amsterdam: Van Munster, 1932-1937) dl. 2, p. 332-364, over de litanie van Loreto, dl. 3, p. 266-278, over het feest van het universele moederschap van Maria; S.B., Wat is 't Hofke te Berlicum? Korte uiteenzetting van de voornaamste feiten (Berlicum: stg. TD, 1983; 5 gestencilde p.; later ook als gedrukt vouwblad verspreid); Trix Broekmans, 'Berlicum, een nieuw genadeoord', in: Algemeen Dagblad 14 augustus 1984; 'Rel rond Mariaverschijning', in: NRC-Handelsblad, 29 januari 1989; Henri Verwijmeren, 'Spreekbuis van Maria', in: Brabants Dagblad, 27 mei 1989; 'Mariaverschijningen niet echt', in: Brabants Dagblad, 23 januari 1989; Gottfried Hierzenberger & Otto Nedomansky, Erscheinungen und Botschaften der Gottesmutter Maria. Vollständige Dokumentation durch zwei Jahrtausende (Augsburg: Pattloch verlag, 1993) p. 471 [Berlicum], 435-446 [Bayside]; Wonder of bedrog in Berlicum?', in: Privé 10 juni 1995, p. 12 en 50; 'Berlicum straks Lourdes van Lage Landen', in: Brabants Dagblad, 23 mei 1995; Will Bax, 'Een weerbestendig genade-oord', in: Brabants Dagblad, 10 oktober 1995; Frank Kools, 'Klein Lourdes in Brabant', in: Trouw, 13 oktober 1995; Arno Kantelberg, 'Bedevaart in Berlicum', in: HP/De Tijd, 10 november 1995, p. 19-21; P.J. Margry, 'Bedevaartcultuur in millenniaristisch Nederland', in: R. Kranenborg ed., Religieuze Bewegingen in Nederland 30. Rooms Katholieken (Amsterdam: VU uitgeverij, 195) p. 104-105; Jacques Roosen, Maria's Hofke in Berlicum. Verschijningen en Boodschappen van Maria. Wat gebeurt er? (Berlicum: stg. TD, 1997) meest gedocumenteerde werk over de zieneres (ook foto's van de stigmata) en de verering, samengesteld door de voorzitter van de stichting; Stijn Fens, 'Lourdes in de Lage Landen', in: Studio KRO magazine nr. 51-52 (21 december 2002) p. 6-8.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Berlicum-O.L. Vrouw; radio & tv: Tineke's Paranormale wereld 23 mei 1995; KRO Kruispunt tv van 7 mei 1995; nieuwsberichten over de ingebruikname van de bron in: Nieuwslijn Veronica, RTL4 nieuws en SBS6 'Hart van Nederland' op 11 oktober 1995.

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.