Waspik-Boven, H. Theresia van Lisieux

Cultusobject: H. Theresia van Lisieux Open Street Maps
Datum: 1 oktober; juli
Periode: 1928 - ca. 2000?
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Theresia-altaar in de parochiekerk van St. Theresia van het Kind Jezus
Adres: Carmelietenstraat 58, 5165 AL Waspik
Gemeente: Waalwijk
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting: De kerk van Waspik-Boven kreeg bij de kerkwijding in 1927 als patrones de heilige Theresia van het Kind Jezus. Het was de eerste Theresiakerk in Nederland. Theresia behoorde tot de religieuze familie van de carmelieten en zo is het begrijpelijk dat de carmelieten toen zij zich te Waspik-Boven vestigden, haar tot patrones van klooster en kerk hebben gekozen en haar verering hebben gepropageerd. Na een miraculeuze genezing kwam in 1928 de eerste bedevaart naar Waspik; weldra kwamen er diverse uit de omgeving. Vanaf circa 1960 verminderde de devotionele belangstelling. De laatste groepsbedevaart werd in 1972 gehouden. In 2016 werd de kerk aan eredienst onttrokken.
Auteur: A.J. Brekelmans; P.J. Margry
Illustraties:
Topografie - Waspik-Boven vormde tot 1972 met het ten noorden daarvan gelegen Waspik-Beneden, dat al een kerk had, een parochie en een gemeente, Waspik geheten. Sinds de gemeentelijke herindeling van 1997 is Waspik deel van de gemeente Waalwijk geworden.
- In het begin van de jaren twintig waren paters van de orde van de ongeschoeide carmelieten op zoek naar een nieuwe locatie voor hun noviciaat, een klooster dat bestemd is voor de voorbereiding op het kloosterleven. Ze kozen hiervoor, in overleg met de bisschop van 's-Hertogenbosch, in 1925 Waspik-Boven als locatie en bouwden daar een klooster met kerk die tevens als rectorale hulpkerk moest dienen. In datzelfde jaar gaf de bisschop van 's-Hertogenbosch aan de parochianen van Waspik-Boven die de lange afstand naar de parochiekerk bezwaarlijk vonden, verlof om een rectoraat met kerk op te richten, waartoe ook de katholieken van 's Gravenmoer en 's-Grevelduin-Capelle zouden behoren. De bisschop vertrouwde het pastoraat toe aan de ongeschoeide carmelieten. Het kerkgebouw werd opgetrokken aan een weg die enkele jaren later de Carmelietenstraat werd genoemd en van oost naar west de verbinding vormde tussen de Schotse Hooglandenstraat en de Vrouwkensvaartstraat. In 1970 werd het rectoraat van Waspik-Boven tot een zelfstandige parochie verheven en in 1988 werd het pastoraat verbonden met dat van de Bartholomeüsparochie van Waspik-Beneden.
- De driebeukige kerk is verbonden met het klooster en opgetrokken in neogotische stijl. Ze werd in 1927 voltooid naar het ontwerp van Philippus Donders uit Geleen. In hetzelfde jaar, op 12 september, werd ze gewijd door A.F. Diepen, bisschop van 's-Hertogenbosch. Achter in de kerk, aan de rechterkant, bevindt zich de kapel van de H. Theresia.
In de westelijke zijbeuk stelt een gebrandschilderd glas-in-loodraam, vervaardigd door Jac. Verheijen uit Echt, Theresia voor met de titel 'Patrones van de missie'. Ook een raam in het priesterkoor heeft een voorstelling van Theresia van het Kindje Jezus. De andere ramen hebben voorstellingen van O.L. Vrouw van de Berg Carmel en de carmelietenheiligen Johannes van het Kruis en Theresia van Avila.
- Kerkbezoekers en bedevaartgangers konden terecht in een café en een winkel vlakbij de kerk. Het etablissement 'De Café' werd uitgebaat door de familie Van de Ven, maar het was eigendom van de carmelieten. In het winkeltje van de familie Smits werden niet alleen grutterswaren en snoepgoed verkocht, maar tevens Theresiabeeldjes, prentjes en rozenkransen.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Theresia van Lisieux ⟶ Moerstraten.
- Het beeld van Theresia in de Theresiakapel is van beschilderd gips en ongeveer 1 meter hoog. Zij draagt het habijt van de carmelitessen in de kleuren geel en donkerbruin. In haar handen heeft ze een crucifix en rozen, haar traditionele attributen. Dit beeld werd geschonken door de Tilburgse bedevaart en dateert waarschijnlijk uit 1927. De naam van de firma of het atelier is niet bekend.
- Onder het Theresiabeeld is in een versierde, zilveren plaat, vervaardigd door de kunstsmid Piet Verdonk uit 's-Hertogenbosch, een reliek van Theresia aangebracht. Dit is een geschenk van A. Cuijpers uit dankbaarheid voor de genezing van zijn vrouw Kee Cuijpers-Mommers in 1927. Daarnaast bezit de kerk een stukje bot met het opschrift 'S. Ther. a J. Inf.' (H. Theresia van het Kind Jezus) dat tijdens de bedevaarten werd vereerd. De reliek is geplaatst in een platte reliekhouder (Ø 12,5 cm) met handvat. De houder is van koper, heeft de vorm van een handspiegel en is versierd met veel tierlantijntjes en stukjes gekleurd glas.
↑ top
Verering - Voordat de kerk op 12 september 1927 officieel werd geconsacreerd, werden er al missen opgedragen en kwamen er mensen bidden in de Theresiakapel. In augustus 1927 nam een Tilburgse arbeidersvrouw, Kee Cuypers-Mommers, die aan haar rechterzijde was verlamd, in de kapel deel aan een noveen, een gebedsactie van negen achtereenvolgende dagen. Ze werd 's morgens vanuit Tilburg naar de kerk gebracht, waar zij de mis bijwoonde en ging bidden voor het beeld van Theresia. Terwijl ze daar op 3 augustus, de negende dag, haar nood klaagde, bemerkte ze dat een van de brandende kaarsen krom trok juist in haar richting. Hierop raakte ze in paniek en vluchtte met een afwerend gebaar de kerk uit. De vrouwen die haar achterna liepen, zeiden tegen elkaar: 'We geloven dat Keetje wonderbaarlijk genezen is!' Ook zelf geloofde ze in een wonder op voorspraak van Theresia. Dit voorval is nooit kerkelijk onderzocht en als een echt wonder goedgekeurd, maar het heeft wel de Waspikse bevolking in beroering en de Theresiaverering met bedevaarten onmiddellijk op gang gebracht.
- De eerste bedevaart kwam vanaf 1928 uit Tilburg. Er namen ruim 200 pelgrims aan deel die per tram naar Groenendijk voorbij Dongen reisden en dan te voet verder gingen tot aan de grens van Waspik. Op dit punt vormden ze een processie die onder begeleiding van muziek naar de kerk trok. Deze bedevaart kwam voor 1940 ieder jaar op 17 mei of met Pinksteren naar Waspik, daarna was 3 oktober de vaste dag. In de kerk volgde een mis, reliekverering en een plechtig lof met processie, waaronder enthousiast verschillende Theresialiederen gezongen werden zoals het pelgrimslied: 'Wij trekken naar Waspik, Het zalige oord, Daar worden onz' beden, Voorzeker verhoord'. De Tilburgers brachten ieder jaar een grote kaars mee voor de Theresiakapel. Enkele staan anno 1997 nog in de kapel. In 1936 kwamen er zo'n 500 personen uit Tilburg en in 1939, vlak voor de oorlog, waren het er een kleine 1000. In 1940 ging de groepsbedevaart vanwege de oorlog niet door.
- De tweede grote bedevaart kwam vanaf 1929 uit Vlijmen en Haarsteeg. De deelnemers hieraan kwamen per fiets en werden aan de grens door de pastoor en bruidjes met vaandels opgewacht en vervolgens langs vlaggende huizen begeleid naar de kerk, waarvan de klokken hen welkom luidden. De bedevaart kwam jaarlijks in juli naar Waspik. In 1947 namen er 62 personen aan deel. Ook Kaatsheuvel had een eigen bedevaart, waarvan de deelnemers te voet naar Waspik kwamen. Naast deze georganiseerde bedevaarten werden er ook door het jaar heen op kleinere schaal novenen en voettochten gehouden om te bidden voor een familielid of dorpsgenoot die ernstig ziek was of anderszins in een noodsituatie verkeerde.
- In 1929 richtte de bisschop van Den Bosch de broederschap van de H. Theresia op die ook buiten Waspik veel leden had. Tot aan de Tweede Wereldoorlog nam het aantal bedevaartgangers tot ongeveer 1000 toe, met name uit Tilburg, Vlijmen, Haarsteeg, Dongen en Kaatsheuvel. Tijdens de oorlogsjaren slonk het aantal sterk; later is er nooit meer een opleving gekomen. Op 15 oktober 1972 ontving de Theresiakerk de laatste georganiseerde bedevaart uit Tilburg, sindsdien komen nog slechts individuele pelgrims uit de omgeving.
- In 1981 kwamen er, naast buurtbewoners, nog slechts enkelen uit Tilburg naar Waspik-Boven op de feestdag van Theresia: ongeveer 100 personen meer dan op gewone zondagen. Een speciale Theresiapreek en reliekvereren maakten deel uit van de hoogmis. Tijdens het jaar steekt men nog vaak kaarsen op; de heilige wordt nog altijd aangeroepen, vooral voor gezondheid en troost. Aan de ondertussen lokale verering van Theresia kwam tenslotte in 2016 definitief een einde vanwege de sluiting van de kerk.
↑ top
Materiële cultuur - Ex-voto's: vlakbij de Theresiakapel hangt een kast met tien zilveren ex-voto's: vijf hartjes, een plaatje met ogen, twee benen, een arm en een hemd. Op de achterkant van sommige is de plaats van herkomst met inkt geschreven, maar nauwelijks leesbaar: Vlijmen, Tilburg. Vroeger waren er meer ex-voto's, maar die zijn gestolen.
- Devotionalia: 1 Keramische tegel in wit met een zwarte opdruk van Theresia, de kerk van Waspik en de teksten 'Bedevaart Waspik' en 'H. Theresia' (15 x 15 cm, met ophangoog; ca. 1970?); 2 medaille van aluminium met op de voorzijde een afbeelding van Theresia en de tekst 'Sancta Teresia a Jesu Infante', op de achterzijde rozen die uit de hemel vallen en de tekst 'rosarium imbrem e coelo effundam' (algemene medaille, niet specifiek Waspik; 2e helft 20e eeuw; Ø 19 mm, plus ophangoog).
- Diversen: 1 in de kerk staat een processievaandel van Theresia; 2 in een gangetje naar de sacristie hangt een schilderij van de heilige, omgeven met relieken; 3 in de kapel staan acht grote kaarsen, geofferd door de bedevaart uit Tilburg en kleurrijk beschilderd met een afbeelding van Theresia; 4 een van de drie klokken die voor de inbeslagneming door de Duitsers in de toren hing (gewicht 295 kg, Ø 77 cm), droeg de naam 'Heilige Theresia van het kindje Jezus, Patrones'. Ze werd geleverd door de firma Hoogen uit Amsterdam en is waarschijnlijk in het buitenland gegoten. Het was een geschenk van de Beierse provincie van de carmelieten.

Devotioneel drukwerk
- 1 Vouwprentje 'Heilige Theresia van het Kind Jezus' van het lidmaatschap van de broederschap van de H. Theresia (4 p.; 8,5 x 13 cm; impr. J. Pompen, 's-Hertogenbosch 28 september 1929); 2 'Pelgrimslied voor de Bedevaart naar de H. Theresia in Waspik-Boven' (2 varianten, elk 2 p.; impr. J. Pompen, 's-Hertogenbosch 16 februari en 29 maart 1928; 3 programma 'Eerste Bedevaart ter eere van de H. Theresia v.h. Kindje Jezus van Tilburg naar Waspik' (Tilburg: Handelsdrukkerij A.J. Maas, 1928; 7 x 12,5 cm); 4 programma der Tilburgsche Processie ter eere van de H. Theresia van Lisieux, 1947; 5 verschillende reliekprentjes van Theresia met opgenaaid stukje stof, zonder verwijzing naar Waspik (Gent 1925); 6 'Theresialied' (gestencild, 1 p., ca. 1970?).
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Waspik-Boven, parochiearchief. Geleen, archief carmelietenklooster: Annales Conventus Waspik, 1924-1981.
Literatuur: 'Genezing te Waspik', in: Nieuwe Tilburgsche Courant, 4 augustus 1927; 'Genezing te Waspik', in: De Echo van het Zuiden (Waalwijk), 13 augustus 1927; 'Processie naar Waspik', in: De Echo van het Zuiden (Waalwijk), 14 maart 28; 'Berichten en Varia. St. Theresia-beelden in onze kerken', in: Het Gildeboek 11 (1928) p. 59 en 109; 'Waspik. Genadeoord der Kleine H. Teresia', in: Rozengaarde (1934) p. 184-186; 'Bedevaartplaatsen in ons Bisdom', in: Sint-Jansklokken 9 februari 1952, vermelding Waspik-Boven; G.J. Rehm, De geschiedenis van Waspik (z.p. z.j.) p. 73-83; 'Bedevaartplaatsen in ons bisdom', in: Sint Jansklokken, 9 februari 1952, lijst met vermelding van Waspik; M. Reneman, 'De rozen van Theresia', in: Avenue, december 1974, p. 56-65; P.J. Margry, Bedevaartplaatsen in Noord-Brabant (Eindhoven: Bura Boeken, 1982) p. 290-294, 348; Cultuurhistorische inventarisatie Provincie Noord-Brabant. Gemeente Waspik ('s-Hertogenbosch: Provincie Noord-Brabant, 1988) p. 13; Th.G.A. Hoogbergen ed., Brabantse monumenten leven. Beschrijving van tachtig gerestaureerde kleine monumenten met negentig foto's (Tilburg: Stichting Zuidelijk Historisch Contact, 1996) p. 208-209, genezingsverhaal en onthulling in 1997 van een beeld van Theresia van Avila; Marja C.W. Zeilstra-Van Hazebroek, Parochiekroniek H. Theresia, 1925-1997 (Waspik 1997); Koen De Meester ed., Thérèse van Lisieux: leven-leer-milieu. Het grote eeuwfeestboek (1897-1997) (Gent: Carmelitana, 1997).
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Waspik; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 64a + b (1993); Nijmegen, Katholiek Documentatie Centrum-Klib: bedevaartfoto's Margry (1981); schriftelijke informatie van pastor Pierre H. de Klijn te Waspik in 1997; mondelinge informatie in 1997 van parochiebestuurslid Marja C.W. Zeilstra-Van Hazebroek en van de voormalige pastoor van Waspik-Boven, H.J. Gijzelaars.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.