Welten, H. Marcoen (Marculphus)

Cultusobject: H. Marcoen (Marculphus) Open Street Maps
Datum: 1 mei (+ octaaf)
Periode: 1859 (?) - ca 2010
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Martinus
Adres: Welterkerkstraat 3, 6419 CR Heerlen
Gemeente: Heerlen
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: In 1859 werd de viering van het Marcoenfeest door bisschop Paredis in Welten ingevoerd. Op 15 april 1860 verleende paus Pius IX een volle aflaat. Marcoen werd er aangeroepen tegen scrofulose (koningszeer), gezwellen, zweren en verlammingen in armen, benen en voeten. Het bedevaartkarakter bestond nog tot in de jaren vijftig van de 20e eeuw. Aan de heiligencultus kwam omstreeks 2010 een einde.
Auteur: Antoine Jacobs
Illustraties:
Topografie - De parochiekerk ligt midden in de kern Welten, momenteel een buitenwijk van Heerlen, op circa drie kilometer van het stadscentrum.
- In 1049 stond in Welten reeds een aan St. Martinus gewijde kapel. De Martinuskapel was in de vroege middeleeuwen onderhorig aan de parochiekerk van Voerendaal. Later was zij als kapel onderhorig aan de Pancratiuskerk van Heerlen. In 1921 werd Welten uiteindelijk een zelfstandige parochie.
- Het koor en transept zijn de oudste delen van de huidige kerk (thans dagkapel) en zijn in 1875 gebouwd tegen de oude kapel. In 1895 werd het middenschip van de oude kapel gesloopt en vervangen door een nieuw middenschip. De oude toren werd in 1897 gesloopt en door nieuwbouw vervangen. Architect Jos. Seelen had de leiding over de werken van 1895 en 1897. In 1926 bouwde Seelen een geheel nieuwe kerk dwars door het schip van 1895. Het koor en transept uit 1875 en de toren uit 1897 bleven behouden.
- Het Marcoenbeeld staat op een sokkel tegen een pijler rechts in het schip van de kerk.
- In 2016 ging de parochie met zeven andere parochies op in het 'Cluster Heerlen-Zuid'.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Marcoen ⟶ Hunsel.
- Een verguld koperen, neogotische reliekhouder (35 cm hoog) bevat een theca met een Marcoenreliek en dateert van omstreeks 1870. Hij heeft de vorm van een ciborie.
- Het gepolychromeerd houten Marcoenbeeld (93 cm hoog) stamt uit de 18e eeuw en is gemaakt in Aken of Keulen. Marcoen is afgebeeld als bisschop met in zijn linkerhand een staf. Op het voetstuk staat de tekst: 'Heil. Markulfus bitte für uns das wir von allem Uebel des Leibes und der Seele befreit werden'.
↑ top
Verering - De verering voor Marcoen in Welten gaat terug tot 1859. In dat jaar gaf bisschop Paredis toestemming om het feest van Marcoen met de daaraan verbonden octaaf te vieren. Paus Pius IX verleende op 15 april 1860 een volle aflaat aan iedereen die gedurende het octaaf de kerk van Welten bezocht en er de gebruikelijke gebeden verrichtte. In 1861 verscheen met bischoppelijke goedkeuring een devotieboekje Andacht zum H. Marculphus (...) gehalten in der Kirche zu Welten. Dit werkje bevat, naast een levensbeschrijving van Marcoen, een noveengebed, een antifoon en een litanie ter ere van Marcoen, alsmede diverse andere gebeden. Marcoen werd in Welten aangeroepen tegen 'Scropheln (Koningszeer), Geschwulste, Geschwüre, Lähmungen in Armen, Beinen und Füssen und gegen andere ähnliche Leiden und faulende Wunden'. De patiënt werd aangeraden direct en liefst persoonlijk naar Welten te gaan om negen dagen boete te doen en zich door de priester te laten zegenen. De wonden moesten met het gezegende water gewassen worden. Dagelijks diende men negen onzevaders, negen weesgegroeten en de akten van geloof, hoop, liefde en berouw uit te spreken. Verder diende de zieke de Marcoenfeesten te vieren op 1 mei, 7 juli en 2 oktober. Het hoofdfeest was echter op 1 mei 'an welchem Tage viele Gläubige sich zu Welten einfinden, theils um Hülfe zu erlangen durch die Fürbitte des h. Marculphus, theils um Gott zu danken für die erlangte Befreiung von ihren Uebelen'. In de Limburger Courier van 26 april 1862 werd de Marcoenreliek en de zegening van zieken en lijdenden vermeld. Op 1 mei 1868 werd aan de vooravond van het Marcoenfeest om 19.00 uur een lof gehouden waarin de reliek was uitgesteld en het Marcoenwater gezegend werd. Op de feestdag zelf werd om 6.00 uur de eerste mis gelezen met uitstalling van het H. Sacrament. Vervolgens werden nog enige stille missen gelezen tot om 10.30 uur het 'Hochtamt mit Predigt' werd gehouden. Aansluitend vond de ziekenzegening plaats. 's Middags werden om 17.00 uur de completen gezongen. Gedurende het octaaf waren er missen om 7.00 (zondags ook 8.30) en 10.00 uur. De slotviering met een 'Te Deum laudamus' vond plaats op de octaafdag om 19.00 uur.
- In 1954 vonden 'zeer velen' uit Welten en uit de omtrek nog in het octaaf de weg naar de Martinuskerk om er de relikwieën van Marcoen te vereren. Op de feestdag waren er vier missen en gedurende de octaaf elke dag twee. Op de laatste dag waren er eveneens vier missen en was er tevens van 6.00 uur tot 18.00 uur aanbidding. Na afloop van de missen werd met de reliek de zegen gegeven. De zieken werden apart gezegend. In die jaren werd een begin gemaakt met het ondervragen van de zieken naar de aard van hun kwaal. Die werd opgetekend, alsmede de genezing die eventueel plaatsvond. Uit dankzegging voor hun genezing kwamen de meesten op de feestdag terug. In 1973 meldde de Parochiegids Welten dat 'een kleine groep, ook deels uit de verre omgeving' nog Marculphus vereert. Sedertdien is de bedevaart voor Marcoen verder afgenomen.
- In 1997 werden het Marcoenfeest en het octaaf nog steeds gevierd. Op het einde van de mis werd met de reliek de zegen gegeven en na afloop van de mis konden de gelovigen de reliek kussen. Gezegend water was ook nog te krijgen. Bedevaartgangers waren er nauwelijks meer. Slechts incidenteel namen gelovigen van buiten de parochie nog deel aan de Marcoenverering.
- Omstreeks 2010, met het vertrek van de toenmalige pastoor, kwam er een einde aan de Marcoenverering. Het Marcoenbeeld staat wel nog altijd in de kerk.
↑ top
Materiële cultuur Devotioneel drukwerk
- Bedevaartboekje: Andacht zum h. Marculphus (Marcoen) Abt von Nanteville (Nanteuil) besondern Patron gegen die Scropheln (Koningseer) und andere Krankheiten. Nebst Morgen-, Abend-, mess-, Beicht- und Communion-Gebeten. Gehalten in der Kirche zu Welten bei Heerlen, wo dessen Reliquien verehrt werden (Heerlen: C. Weyerhorst, 1861; impr. J.A. Paredis, Roermond, 25 april 1861; 76 p.).
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Heerlen, gemeentearchief: parochiearchief H. Martinus-Welten; persdocumentatie, rubriek 11, doos 7. Roermond, bisdomarchief: 'Inventaris van het kerkelijk kunstbezit van de parochie H. Martinus te Welten' (Roermond 1976).
Literatuur: Marculphus Heijer, 'De vereering van St. Marcoen in de Zuidelijke Nederlanden', in: Publications S.H.A. Limbourg 63 (1927) p. 304; Parochiegids Welten (Welten: Parochieraad Welten, 1973) p. 3; J. Zuring, Sint Marcoen, 'Den grooten Noodvrindt van alle Ellendighe Menschen', in Nederland (Breda: Persdienst Bisdom Breda, 1992) p. 48; F. van Galen, 'Martinusparochie in Welten bestaat 75 jaar', in: De Sleutel, 24 (1996) 15/16, p. 21-23; Volmar Delhey & Antoine Jacobs, Kerkenbouw in Limburg 1850-1914. Neogotische en neoromaanse parochiekerken en hun architecten (Sittard: Stg. Charles Beltjens, 2000) p. 195.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Welten-Marcoen; mondelinge informatie in 1997 door pastoor H.L.M.J. van Horne.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.