Westerhoven, H. Valentinus

Cultusobject: H. Valentinus Open Street Maps
Datum: 14 februari (zaterdag en zondag voor of na); gehele jaar
Periode: Voor 1800 - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Valentinuskapel; parochiekerk van St. Servatius
Adres: Kapel, Loverensedijk, Westerhoven; Kerk, Dorpsstraat 22-24, 5563 BD Westerhoven
Gemeente: Bergeijk
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting:

De verering van St. Valentinus te Westerhoven heet van een vroege datum te zijn. De devotie intensiveerde zich na het herstel van het kapelletje bij het Valentinusputje aan de Keersop in 1947 en kreeg toen ook meer structuur. Vanaf dat jaar werden er vanuit de parochiekerk processies naar het kapelletje gehouden waaraan bijna uitsluitend inwoners van Westerhoven zelf deelnamen. Na een inzinking van de verering in de jaren zeventig werd in 1980 door de kapelmeesters de lichtprocessie naar de kapel in ere hersteld en met succes gepropageerd. Sinds de jaren negentig krijgen de heilige en de plaatsen waar hij te Westerhoven vereerd wordt, regelmatig aandacht van de pers omdat Valentijnsdag met hem in verband wordt gebracht.
Auteur: Paul van Geest; Peter Jan Margry
Illustraties:
Topografie Parochiekerk
- Westerhoven is gelegen ten zuidwesten van Eindhoven, tussen Valkenswaard en Bergeijk, en ten noorden van het riviertje de Keersop.
- De eerste stenen kerk te Westerhoven, tegenwoordig te situeren aan de zuidkant van de nieuwe provinciale weg, moet rond 1250 gebouwd zijn. Deze deed aanvankelijk dienst als kapel van de parochie Bergeijk. In 1444 werd Westerhoven tot parochiekerk verheven ('quarta capella'), waarbij de gehuchten Dommelen en Borkel in kerkrechtelijk opzicht aan de nieuwe parochie Westerhoven werden toegevoegd. De parochiekerk was toegewijd aan Servatius. In bestuurlijk opzicht behoorde het dorp tot 1810 tot Bergeijk.
- De Vrede van Munster had voor Westerhoven tot gevolg dat hun parochiekerk werd onttrokken aan de katholieke erdienst. Na de inval van de Fransen in 1672 werd er echter een schuurkerk gebouwd die in 1734 werd vervangen door een onopvallende stenen kerk. Een schets van Verhees wijst uit dat in 1798 van de oude parochiekerk nog slechts de muren en de middenbeuk restten. Toen de katholieken van Westerhoven op 4 oktober 1798 hun kerk terugkregen, was deze een ruïne.
- In 1820 werd de kerk afgebroken; de nog bruikbare stenen werden voor de bouw van een nieuwe parochiekerk benut, die in de dorpskern werd opgetrokken, op het terrein waar zich nu gedeeltelijk het oude kerkhof bevindt. In 1885 kwam de huidige neogotische parochiekerk gereed onder leiding van architect H.J. van Tulder. Op 20 september 1886 werd de kerk ingewijd door A. Godschalk, bisschop van 's-Hertogenbosch.

Kapel
- Omdat de dankbaarheid voor de bevrijding onder de inwoners van Westerhoven groot was, vond omstreeks 1947 het initiatief van G.P.J. Bannenberg, pastoor van de St. Theresiaparochie te Tilburg, weerklank om een kapelletje te bouwen bij de Valentinusput. Op de plaats waarvan Bannenberg vermoedde dat daar een oude aan Valentinus toegewijde kapel had gestaan, werd een driehoek met twee zijden van ongeveer acht meter uitgespaard en beplant met bomen. Architect H.W. Valk ontwierp een eenbeukige kapel in een openkapconstructie, voorzien van steunberen en decoratief witwerk.
Leden van de jonge boerenstand maakten de grond bouwrijp en verzamelden de nodige zwerfkeien voor de fundering. Tijdens de werkzaamheden werden in de bodem helrode veldovenstenen, stukken lei en vier zware eiken balken met een lengte van 2,20 meter en een dikte van 30 centimeter gevonden: bewijzen dat op deze plaats vroeger inderdaad een kapel had gestaan.
- Omstreeks 1970 werd het interieur van de kapel vernield; het beeld van Valentinus werd gestolen. In 1972 werden de Brabantse tegels uit de kapel gesloopt. In 1981 werd de kapel echter weer in oorspronkelijke staat hersteld en voorzien van het opschrift: 'Sint Valentinuskapel 1947'. In 1984 werden er nieuwe ramen ingebracht van hard plastic, die kleurig zijn beschilderd door schoolkinderen met onder meer de teksten: 'Vrede op aarde' en 'Valentinusvrede'. De muren van de kapel zijn witgepleisterd; aan de achterwand rechts hangt een tweetal zwartmarmeren tableaus die herinneren aan de kapelmeesters Jan Schellens (†1981) en C[or] v[an] de M[ierden] (†1996). Aan de rechterwand van de kapel hangt een eenvoudig prikbord met enige praktische mededelingen, zoals waar men votiefkaarsen kan kopen. Voor het Valentinusbeeld staat een kaarsenstandaard waarop enige votiefkaarsen branden. In een gedicht aan een van de wanden wordt de kapel aangeduid als een plaats van bemoediging en bezinning.
- De kapel ligt op de plaats waar het beekje de Keersop de Loverensedijk kruist, naast de Valentinusput. De waterspiegel van deze bron, even rechts voor het kapelletje, ligt hoger dan die van de nabij gelegen beek.
↑ top
Cultusobject - De identiteit van de martelaar Valentinus, die te Westerhoven wordt vereerd, is niet eenvoudig te achterhalen omdat zijn biografische gegevens even schaars als omstreden zijn. Er zijn maar liefst zeventien heiligen uit de eerste eeuwen van het christendom bekend met de naam Valentinus: in de heiligenkalender van onder andere de bisdommen Terni, Tongeren, Passau, Trier, Straatsburg, Genua en Belluno is een Valentinus opgenomen. Meestal gaat het om een lokale martelaar wiens echte naam en daden niet zijn overgeleverd. Overigens is het patronaat van sommige van hen tegen bepaalde ziekten te herleiden tot het Latijnse 'valere' dat 'krachtig, gezond worden' betekent.
- Het is verwarrend dat in het Martyrologium Romanum sprake is van twee verschillende heiligen met de naam Valentinus wier feest op 14 februari wordt gevierd. De ene Valentinus was bisschop van Terni en stierf omstreeks 200 te Rome de marteldood; de andere was een priester die in 273, eveneens te Rome, tijdens de vervolgingen van Keizer Aurelianus werd onthoofd. In Westerhoven wordt waarschijnlijk de bisschop van Terni vereerd. Het is mogelijk dat St. Willibrord de verering van deze Valentinus heeft verbreid toen hij omstreeks het jaar 700 naar de Nederlanden kwam: de naam Valentinus heeft hij immers in zijn calendarium opgetekend en de verering van de bisschop van Terni was groot in de kring van Angelsaksische monniken-missionarissen.
- Hoewel de parochiekerk van Westerhoven aan St. Servatius is toegewijd en diens voorganger als bisschop van Tongeren ook Valentinus heette, ligt het niet voor de hand deze laatste te beschouwen als naamgever van de kapel.
- In Westerhoven wordt Valentijn vereerd als beschermer tegen ziekten. Sinds de introductie van Valentijnsdag in de jaren negentig van de 20e eeuw wordt hij in Westerhoven ook vereerd als patroon van jonge partners, een patronaat van de bisschop van Terni dat hier voordien onbekend was.
- De reliek van Valentinus bevindt zich (tussen relieken van onder anderen de HH. Antonius Abt, Lucia en Barbara) in de vitrine die in de parochiekerk rechts naast het priesterkoor is bevestigd aan de muur. Het bijbehorende certificaat berust in het parochiearchief en is op 20 mei 1853 uitgegeven in naam van de vicaris-generaal van de orde der trappisten, abt Martinus van de abdij van Westmalle. Op de akte is vermeld dat de reliek 'ex ossibus' ('uit het gebeente') van Valentinus is, die als niet nader geïdentificeerde martelaar ('mart.') is vereerd. De reliek was eerder al als authentiek erkend door bisschop Van Velde de Melroy van Roermond (1794-1801) en door de aartsbisschop van Mechelen, kardinaal Sterckx (op 4 september 1852).
- Uit de Valentinusput wordt door veel mensen water gehaald. Zij wassen zich ermee tegen wratten of drinken het tegen koorts (na het water eerst te hebben gekookt).
- Het beeld van Valentinus in de parochiekerk werd in 1994 door pastoor P. Rijkers verworven in Afferden en bevindt zich bij binnenkomst direct links van de ingang op een houten stellage. Hiervoor is een kaarsenstandaard geplaatst. Het neogotische beeld stelt Valentinus voor als priester die een kind zegent. Het wordt ieder jaar op het Valentinusfeest overgebracht naar het priesterkoor.
- Een beeld van Jacobus, dat tot voor kort in de parochiekerk werd vereerd als Valentinus, bevindt zich heden ten dage aan de wand rechts van het kerkportaal. Boven het portaal is een keramische triptiek aangebracht die in 1977 door Henk Potters is vervaardigd. Het middenpaneel toont Valentinus met in de linkerhand het zwaard waardoor hij werd omgebracht en in de rechterhand de palm als teken van zijn martelaarsdood. Op het linkerpaneel is de bouw van de kapel afgebeeld, rechts zijn pelgrims waarneembaar die zich laven aan het water van het putje.
- Een modern Valentinusbeeld van gebakken rode klei, gemaakt door Monica Nolens, is bevestigd tegen de achterwand van de kapel. In 1998 heeft de stichting St. Valentinuskapel aan een kunstenaar de opdracht verstrekt om, naar het voorbeeld van het in Afferden verworven exemplaar, een houten beeld te vervaardigen van Valentinus met een hoogte van ongeveer 80 centimeter, iets kleiner dan het beeld in de parochiekerk. Het is de bedoeling dat dit houtsnijwerk het terracotta beeld in het kapelletje zal vervangen.
↑ top
Verering Oorsprong
- Volgens een oorsprongsverhaal zou St. Willibrord de reeds bestaande en voor heidense doeleinden benutte put te Westerhoven gekerstend hebben door er zijn reisstaf in te steken en het water te gebruiken voor het christelijke doopritueel (vgl. ⟶ Oss, ⟶ Heiloo, Willibrord, ⟶ Geijsteren). Hij zou de put toen onder het patronaat hebben gesteld van Valentinus. Hier tegenover staat de legende waarin Valentinus, bisschop van Tongeren en voorganger van Servatius, de Keersop liet ontspringen gedurende een oponthoud te Westerhoven. De bron werd niet lang daarna een cultusplaats omdat er een geneeskrachtige werking aan het water werd toegeschreven.
- De eerste die over het putje van Westerhoven schrijft, is in 1799 dominee Hanewinkel in zijn Reize door de Majorij van 's Hertogenbosch. Hij noemt het putje een 'Heilig Putjen' maar legt geen relatie met St. Valentinus. Voorts schrijft hij dat men het putje niet alleen op een jaarlijkse bedevaart bezoekt maar ook op andere tijden gedurende het jaar en dat het kruipen van pelgrims rond het putje sporen nalaat in de aarde. A.C. Brock, koster in Sint-Oedenrode, vermeldt omstreeks 1825 over Westerhoven dat een aan Valentinus gewijd kapelletje is gesloopt en dat de herinnering aan de patroon tegen koortsen slechts door een putje levendig wordt gehouden. Burgemeester J. Baken van Westerhoven brengt in 1877 te berde dat er al voor 1848 processies naar het putje werden gehouden, overigens zonder de begeleiding van een geestelijke in kerkelijk gewaad. Dit jaartal wordt bewust door de burgemeester genoemd omdat in de grondwet van 1848 de bepaling was opgenomen dat een processie die voor dat jaar was verdwenen, niet opnieuw mocht worden ingesteld. In 1892 schrijft J. Ort dat zich op de locatie twee putjes bevinden. Evenals dominee Hanewinkel vermeldt hij dat pelgrims rond de heilige plaats kruipen. Hij voegt daar nog aan toe dat men koorts trachtte te bezweren door drie knopen te leggen in de aan het beekje groeiende biezen.
- C. Rijken meldt in 1922 dat de Valentinusput nog maar hoogst zelden wordt bezocht, hoewel het Valentinusfeest in Westerhoven op 14 februari toch met enige luister is gevierd. Even voor en gedurende de Tweede Wereldoorlog bleef het Valentinusputje echter het doel van al dan niet georganiseerde bedevaarten. Op zondagmiddagen werd in die tijd naar het putje getrokken terwijl het Valentinuslied werd gezongen. Daar aangekomen werden er gebeden opgezegd waaraan tijdens de oorlog een gebed werd toegevoegd voor de mensen die in concentratiekampen verbleven.

Na de Tweede Wereldoorlog
Westerhoven kwam als dorp tamelijk ongeschonden door de oorlog; de dankbaarheid hiervoor was een van de oorzaken voor de weerklank die het idee van de uit Westerhoven afkomstige G.P.J. Bannenberg vond om een kapelletje bij de put te bouwen. Op 28 oktober 1946 kreeg Bannenberg de verzekering van het gemeentebestuur van Westerhoven dat het onderhoud van de te bouwen kapel ten laste van de gemeente zou komen. De burgemeester wees erop dat het putje in de oorspronkelijke staat moest worden hersteld. Op 1 oktober 1947 werd de stichting St. Valentinuskapel opgericht. Deze stelde zich ten doel om uit dankbaarheid bij het putje een kapel te bouwen en de verering van Valentinus te bevorderen.
- Op 14 februari 1948 werd de kapel door Bannenberg ingezegend. Vanaf die tijd nam de verering voor Valentinus toe en kreeg deze een gestructureerder karakter, hoewel de latere pastoor P.L. Brands in 1957 in het Registrum parochiale zou aantekenen dat zijn voorganger geen interesse had voor de Valentinuscultus. Brands zelf liet geen mogelijkheid onbenut om deze te intensiveren. In 1957 kreeg de pastoor toestemming om een processie te organiseren. Op 14 februari 1957 werd na het lof van 18.30 vanuit de parochiekerk een lichtprocessie naar de kapel gehouden. Aan de processie werd door 313 personen deelgenomen; voor deze gelegenheid waren liederen en prentjes gedrukt en onder de toren van de parochiekerk werden kaarsen verkocht. De processie werd geopend door de kruisdrager, geflankeerd door twee dragers van een flambouw. Deze acolieten werden gevolgd door een groep mannen, die werd onderbroken door drie acolieten met flambouwen. Omdat de fanfare niet beschikte over licht, werden de twee groepen mannen slechts gevolgd door het zangkoor. Een groep dames sloot de processie. Gedurende de bedevaart werd de rozenkrans gebeden en bij het putje werd door de pastoor een korte toespraak gehouden om hierna een gebed voor de zieken en de geloofsbelijdenis uit te spreken en twaalf onzevaders en weesgegroeten te bidden. Na terugkeer in de kerk werd de reliek vereerd.
- Tot aan 1971 nam het aantal bedevaartgangers nauwelijks af: steeds wordt een getal van rond de 300 mensen gemeld. Omstreeks 1970 werd het in de kapel opgestelde beeld gestolen en het interieur vernield. Hoewel de processie rond die tijd ook niet meer plaatsvond, belette dit de onderwijzeres Hansje van Stiphout niet de devotie tot Valentinus levend te houden door met haar kinderen klassikaal naar de kapel te gaan. Het zou tot 1980 duren voordat door middel van een plaatselijke huis-aan-huisactie geld voor het herstel van de kapel werd bijeen gebracht.
- In 1981 werd de lichtprocessie hersteld. De feestdag medio februari zag er dat jaar als volgt uit: om 10.00 uur werd het beeld van Valentinus uit de parochiekerk naar de kapel gebracht; voor het beeld werden kaarsenstandaards, een offerblok en bloemen geplaatst. De kapel was vervolgens gedurende de hele dag opengesteld voor bezoek. Voor vervoer naar de kapel kon worden gezorgd. Om 18.00 uur werd het beeld van Valentinus weer naar de kerk gebracht, waarna een eucharistieviering plaatsvond. De lichtprocessie begon om 19.50 uur: via de Dorpstraat, provinciale weg, Borkelsedijk, Weerderdijk en Loverensedijk, werd de kapel aangedaan waar het Valentinuslied werd gezongen. Bij de kapel luisterde het Westerhovense Jeugdorkest de korte plechtigheid op. Hierna werd de processie ontbonden op de provinciale weg. In deze jaren groeide de belangstelling voor de bedevaart: in de parochiekerk werden tijdens de eucharistieviering 400 personen geteld en bijna allen aanvaardden de tocht door de velden. Bedevaart en processie hebben inmiddels een regionaal karakter gekregen: behalve uit de eigen parochie komen er gelovigen uit Berg-eijk, Riethoven, Borkel, Dommelen en Valkenswaard.
- De kapel is anno 1998 het gehele jaar toegankelijk: iedere morgen opent een van de vijf kapelmeesters de deur om deze 's avonds te sluiten, 's winters om 18.00 uur en zomers om 23.00 uur. Op zondag wisselen de kapelmeesters elkaar af. Deze afwisseling krijgt op Valentijnsdag zelf een feestelijk tintje. Op zondagen en op zomeravonden kan het druk zijn in de kapel: vaak ziet de dienstdoende kapelmeester (-es) zich gedurende de zondag genoodzaakt extra kaarsen te halen. De kapelmeesters wordt ook herhaaldelijk verzocht een kaarsje op te steken voor mensen die wegens ziekte niet meer bij machte zijn naar de kapel te gaan. De devotie heeft gedurende het jaar een strikt individueel karakter.
↑ top
Materiële cultuur - In 1998 waren er onbedrukte votiefkaarsen te verkrijgen bij tentenatelier Rogubein te Westerhoven. In datzelfde jaar werden deze vervangen door votiefkaarsen met een beeltenis van de kapel in een cirkel die wordt onderbroken door de tekst '14 februari' aan de bovenkant en 'St. Valentinus' aan de onderkant. Aan het begin en het eind van de woorden is telkens een bloem aangebracht. Boven de cirkel is het woord 'Westerhoven' te lezen.

Devotioneel drukwerk
- 1 Gebeden en gezangen bij gelegenheid van bedevaarten en andere godsdienstplechtigheden (Westerhoven: Stichting St. Valentinuskapel Westerhoven, [ca. 1947]; nihil obstat: M.F. Dekkers, libr. cens.; evulgetur J. Pompen, vic. gen., Buscoduci, 26 aprilis 1927) bevat geen Valentinuslied; 2 bidprentje (1948) met een afbeelding van Valentinus; achter hem is rechts het kapelletje van Westerhoven en links het putje waarneembaar. Op de achterkant is een korte levensbeschrijving van Valentinus weergegeven, wordt zijn patronaat verklaard en volgt een kort gebed tot de heilige (Nihil obstat A. Vingerhoets, l. censor, Tilburgi 22 April 1948. Evulg. F.N.J. Hendrikx, vic. gen. Buscoducensi. d. 23 April 1948); 3 ansichtkaart met de kapel (Westerhoven: P. Daris, [ca. 1950]); 4 brochure Sint Valentijn. (Gestencild; 1979) met op de voorpagina een afbeelding van Valentinus door Luc van Hoek uit 1948 en het artikel van Bannenberg (1949; zie Bronnen Literatuur), het Valentinuslied (gecomponeerd in 1958 door T. Verbruggen), een gedicht van Toon Hermans over vriendschap en uitspraken van kinderen; 5 overigens zijn verschillende bijdragen uit dit boekje ook op afzonderlijke stenciltjes verspreid, zoals het gedicht van Toon Hermans op 14 februari 1981; 6 in datzelfde jaar werd ook een vouwblad verstrekt met, rondom een eenvoudige tekening van de kapel, de tekst: 'oog en oor voor elkaar. Sta in nood aan onze zij. Sta ons bij, o Valentijn! Westerhoven, 14 februari 1981'.
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia:'s-Hertogenbosch, Rijksarchief in Noord-Brabant: archief Provinciaal Bestuur, inv. nr. 4410, circulaire met antwoorden over heilige putten in Noord-Brabant 1840 (afschrift in Tilburg, Katholieke Universiteit Brabant: Brabant Collectie, hs. C 36). 's-Hertogenbosch, bisdomarchief: St. Servatiusparochie Westerhoven. Eindhoven, regioarchief Kempenland: gemeentearchief Westerhoven, stukken betreffende de kapel 1946-1957. Postel, archief abdij van Postel: map Westerhoven. Westerhoven, parochiearchief: Registrum memoriale parochiae de Westerhoven; instructie en verslag van de kaarsenprocessie d.d. 14 februari 1957; verscheidene programma's van de feestdag; brieven d.d. 28 februari 1980. De voorzitter van de Stichting St. Valentinuskapel Westerhoven beheert het stichtingsarchief, 1946-heden.
Tekstedities: J. van Laarhoven, Het schetsenboek van Hendrik Verhees (Den Bosch: Merlijn, 1975), p. 50-51; E.A. Overgaauw, Martyrologes manuscrits des anciens diocèses d'Utrecht et de Liège. Etude sur le développement et la diffusion du Martyrologe d'Usuard. Partie 'Edition' (Hilversum: Verloren, 1993) p. 625, twee personen met de naam Valentinus op 14 februari.
Literatuur: D. van Papenbroeck, Korte legende der heyligen, Uyt originele Acten getrokken, met nieuwe beelden, gebeden, schriftplaetsen bequamelyk verciert (Antwerpen: Hendrik Thieullier, z.j.); A. Miraeus, Fasti Belgici et Burgundici (Brussel: J. Peperman, 1622) p. 293-295; [S. Hanewinkel], Reize door de Majorij van 's Hertogenbosch in den jaare 1798-1799 (in Brieven), dl. 2 (Amsterdam: Saakes, 1799-1800; fotogr. herdr.: Schiedam: Interbook, 1973) p. 220; A.C. Brock, Historische beschrijving van de Meierij. Handschrift vervaardigd in de jaren rond 1825 (Schijndel: streekarchief, 1978; facsimile van A.C. Brock, De Stad en Meyerij van 's Hertogenbosch of derzelver beschryving. Tweede Afdeeling) p. 226; J.A. Ort, 'Een merkwaardig geschiedkundig plekje in Noordbrabant', in: Handelingen van het Provinciaal Genootschap van kunsten en wetenschappen in Noord-Brabant 1891-1893 ('s Hertogenbosch 1894) p. 52-55; L.H.C. Schutjes, Geschiedenis van het bisdom 's Hertogenbosch, 5 dln. (Sint-Michielsgestel: Instituut voor Doofstommen, 1870-1876) dl. 3, p. 52; dl. 5, p. 911; C. Rijken, 'Het Heilig- of Willebrordusputje te Westerhoven', in: Taxandria 29 (1922) p. 129-133; J.R.W. Sinninghe, Noord-Brabantsch sagenboek (Scheveningen: 'Eigen Volk', [1933]) p. 222; G.P.J. Bannenberg, 'De waarde van een plaatselijke traditie', in: Brabants heem 1(1949), p. 78-81; J.P. Bik, Feest- en vierdagen in kerk- en volksgebruik, dl. 2 (Velsen: Th.F. Wolfs, 1957) p. 53-56; A. Amore, 'Valentin', in: Lexikon für Theologie und Kirche, dl. 10 (Freiburg etc.: Herder Verlag, 1965) k. 598-599; W.H.Th. Knippenberg, Kultuurhistorische verkenningen in de Kempen, III. Oude pelgrimages vanuit Noord-Brabant (Oisterwijk: Stichting Brabants Heem, 1968) p. 62; 'Het waterputje van Valentinus', in: Nieuw Valkenswaards Weekblad, 12 oktober 1972; J. Bouman, Merkwaardigheden in Nederland ([Amsterdam]: de Volkskrant, z.j.), p. 100; 'Westerhoven Valentinusdorp', in: Kempener Koerier, 11 februari 1981; P. J. Margry, Bedevaartplaatsen in Noord-Brabant (Eindhoven: Buraboeken, 1982) p. 298-302; 348-349; Peter Latjes, 'Het dorp Westerhoven en zijn verering van de Heilige Valentinus', in: Kroniek van de Kempen 1983 (Hapert: De Kempen, 1984) p. 19-20; Régis de la Haye, De bisschoppen van Maastricht (Maastricht: Stichting Historische Reeks Maastricht, 1985) p. 14-15, Valentinus, bisschop van Tongeren; A.E.H. Sonnen, 'Heilige Valentijn, bid voor ons', in: Epilepsiebulletin 14 (1985) nr. 1, p. 3-6; H. Beex, 'Sint Valentijn in de Kempen', in: Bisdomblad, 11 januari 1985, p. 12; Cultuurhistorische inventarisatie provincie Noord-Brabant. Gemeente Westerhoven ('s-Hertogenbosch: Provincie Noord-Brabant, 1986) p. 8-9, 11, 13, 15; J.W.M. Peijnenburg, 'Valentinusviering in Westerhoven op een kostelijk en kostbaar plekje', in: Bisdomblad, 14 februari 1986, p. 12; W. Roelofs, W. van Nuenen & F. Hoppenbrouwers, Tusse de haai en d'èkker: een greep uit de geschiedenis van Westerhoven (Westerhoven: Stichting Gemeenschapswerk, 1986), p. 9-27; 'Westerhoven zondag in teken van processie', in: Eindhovens Dagblad, 29-2-1988; F. Lammers, 'Westerhoven heet vandaag weer Valentinusdorp', in: Trouw, 14 februari 1992; W.H.Th. Knippenberg, 'Ziekte en magie. Koortsbomen en spijkeroffers', in: Brabants heem 45 (1993), p. 134; M. van Vlierden, Willibrord en het begin van Nederland (Utrecht-Zutphen: Rijksmuseum Catharijneconvent/Clavis, 1995) p. 19-26; J. Schuyf, Heidens Nederland. Zichtbare overblijfselen van een niet-christelijk verleden (Utrecht: Matrijs, 1995) p. 85; Peter Vermeulen, Langs 's Heren wegen. Veldkapellengids voor Noord-Brabant (Eindhoven: Kempen, 1996) p. 156-157; A. Heering, 'Sint Valentijn, schenk mij hoop!', in: De Stem, 14 februari 1998; Jolly van der Velden, 'Valentijnsdag in Westerhoven', in: Immaterieel Erfgoed 1,1 (2012) p. 4-9.
Overige bronnen: Meertens Instituut BIN-dossier Westerhoven; bisdom 's-Hertogenbosch: inventaris van het kerkelijk kunstbezit; tv-programma's waaronder 'My funny Valentine' d.d. 7-2-1992 van de serie Dokument. In deze aflevering worden de gebruiken rond en de achtergronden en de herkomst van valentijnsdag op 14 februari belicht; mondelinge informatie van P. Rijkers, pastoor te Westerhoven in 1997 en van R. Beltjens, voorzitter van de stichting St. Valentinuskapel Westerhoven in 1998.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.