Wormer, H. Odulphus

Cultusobject: H. Odulphus Open Street Maps
Datum: 12 juni (zondag naastbij)
Periode: 14e/15e eeuw - 17e eeuw
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Maria Magdalena
Adres: Dorpsstraat 353, 1531 HJ Wormer
Gemeente: Wormerland
Provincie: Noord-Holland
Bisdom: Haarlem
Samenvatting: Odulphus, de tweede kerkpatroon van Wormer, werd vóór de hervorming door schippers bijzonder vereerd. Rond zijn feestdag, op 12 juni, vond een processie plaats, waarbij een beeld van Odulphus werd rondgedragen.
Auteur: Peter van Dael
Illustraties:
Topografie - De (eerste?) kerk van Wormer was aanvankelijk gewijd aan Maria Magdalena en dateerde uit de 14e eeuw. De tweede kerk werd in de eerste helft van de 15e eeuw gebouwd. Hij was relatief groot met een zware toren en twee aparte kapellen. Deze kerk is vanwege bouwvalligheid in 1807 afgebroken.
- De huidige r.k. kerk is in 1868-1869 in neogotische stijl gebouwd. In 1929 werd de kerk in dezelfde stijl vergroot met twee beuken en een priesterkoor. De bijbehorende pastorie is gebouwd op de plaats van de houten schuilkerk die van de 17e eeuw tot 1869 heeft gefunctioneerd. Wormer vormt samen met Assendelft (ook een Odulphuspatrocinium) de zogenaamde katholieke as (ca. 30% r.k.) in de 'rode Zaan'.
↑ top
Cultusobject - Zie voor Odulphus ⟶ Assendelft.
- De kerk bezit een cilindermonstrans uit de eerste helft van de 17e eeuw. Deze monstrans is versierd met beeldjes, onder andere van de twee patronen van de kerk, Maria Magdalena en Odulphus.
- Een oud beeld van Odulphus dat in de middeleeuwen in een jaarlijkse processie werd meegedragen, is - mogelijk al snel na de komst van de reformatie - verloren gegaan.
- Het is waarschijnlijk dat er in de nieuwe r.k. kerk ook een Odulphusbeeld heeft gestaan. Het moet dan al voor 1966 uit de kerk zijn verwijderd.
- Odulphus werd ook vereerd te ⟶ Assendelft, ⟶ Stavoren en Utrecht.
↑ top
Verering Odulphus
- In de periode voor de reformatie baden schippers tot de H. Odulphus om een veilige reis en schonken zij hem bij behouden thuiskomst zilveren beeldjes van scheepjes, zilveren haringen en dergelijke. Jaarlijks vond in Wormer, op de zondag die het dichtst bij 12 juni lag, een processie plaats, waarbij beelden van Odulphus en van een gekruisigde, baardige gestalte, St. Ontcommer, werden meegevoerd. 'Van heinde en verre stroomde men samen', zo werd gesteld. De route waarlangs men trok was versierd. Een speciale keur bepaalde dat alle bermen moesten zijn gemaaid. Na de hoogmis trok de stoet van de Kerkstraat naar het Weiver aan het eind van het dorp. Muzikanten speelden en er werden liederen gezongen. Aan het einde van het Weiver werden de beelden ter verering op een rustaltaar neergezet. Daarna ging men met de beelden weer naar de kerk terug.
In de eerste helft van de 17e eeuw is de monstrans met het beeldje van Odulphus gemaakt, mogelijk een indicatie voor een zeker doorleven van de verering. In de 18e en 19e eeuw is van verering geen sprake meer. In de doopboeken (sinds 1727) van de kerk is er slechts een enkele vernoeming naar de heilige bekend (Odolf de Leeuw, van 2 juni 1798). Het parochiearchief biedt verder geen enkele aanwijzing voor enige bijzondere verering.
- Van de middeleeuwen tot en met 1919 werd wel de kermis in Wormer op de zondag na 12 juni, een reminiscentie aan het feest van Odulphus, gehouden.

Andere devoties
- De mensen zagen in het processiebeeld van de gekruisigde een martelaar, Sinte Helper of Ontcommer. Zie voor Ontcommer ⟶ Kralingen.
Dit beeld zou, tegen de stroom opdrijvende, in Wormer zijn aangespoeld. Bij Joannes Molanus kan men lezen hoe Maarten Donck (Duncanus), in 1541-1558 pastoor te Wormer, ging nazoeken of er inderdaad zo'n heilige bestond. Hij kwam tot de slotsom dat dit niet het geval was en dat het beeld een gekruisigde Christus moest voorstellen.
- Het kruisbeeld van Wormer is verloren gegaan, maar misschien is de in vooraanzicht weergegeven bebaarde mannenkop met een band in het haar in het gemeentewapen van Wormer een reminiscentie aan het bewuste beeld.
- Boven een zijaltaar in de oude dorpskerk troonde een Mariabeeld met het kind in haar armen. Jaarlijks werd Maria in Wormer op een bijzondere manier gevierd. Men sprak van O.L. Vrouw Melkdag: dan gaf men elkaar melk, waarbij vooral de armen werden bedacht. De kerkhistoricus Van Heussen (1656-1719) heeft niet kunnen achterhalen op welke dag dit feest werd gevierd. Waarschijnlijk heeft dit feest de hervorming niet overleefd.
- Na de hervorming, zeker sinds de 18e eeuw, werd het patroonfeest van Maria Magdalena (22 juli) luisterrijk gevierd. Paus Clemens XII verleende op 16 februari 1736 een aflaat die op die dag kon worden verdiend. De dag werd tot in de 19e eeuw gevierd.


↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Purmerend, streekarchief Waterland: parochiearchief H. Maria Magdalena 1659-1970.
Literatuur: Hendrick Soeteboom, Saanlants Arcadia (1702) p. 376-377; J. Molanus, J.N. Paquot, De historia SS. Imaginum (Leuven 1771) p. 152-153; H.F. van Heussen, Batavia sacra, dl. 2 (Brussel: Foppens, 1714) p. 388-389; H.F. van Heussen, Historia episcopatuum foederati Belgii etc.(Leiden: Christianus Vermey, 1719) dl. 2, p. 65-66; H.F. van Heussen, Oudheden en gestichten van Kennemerland, Amstelland, Noordholland, en Westvriesland etc., dl. 1 (Leiden: Christiaan Vermey, 1721) p. 396-405; A.J. van der Aa, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden, dl. 12 (Gorinchem: Jacobus Noorduyn, 1849) p. 615; J.A.F. Kronenburg, Neerlands heiligen in de middeleeuwen, dl. 5 (Amsterdam: F.H.J. Bekker, 1899) p. 53; J.A.F. Kronenburg, Maria's heerlijkheid in Nederland, dl. 2 (Amsterdam: F.H.J. Bekker, 1904) p. 312; W.H. Kooij, 'Wormer', in: Haarlemsche bijdragen 58 (1940) p. 78-160; C. Mol, Uit de geschiedenis van Wormer (Wormerveer: Meijer Pers, [1966]) p. 11, 12, 74, 178; W.H.Th. Knippenberg, Kultuurhistorische Verkenningen in de Kempen. III Oude pelgrimages vanuit Noord-Brabant (Oisterwijk: Brabants Heem, 1968) p. 41-43; Kl. Sierksma, De gemeentewapens van Nederland (Utrecht-Antwerpen: Prisma, 1960) p. 245; C. Mol, Uit de geschiedenis van Wormer (Wormerveer: Meijer Pers, [1966]) p. 74, illustratie tegenover p. 16, zegel en wapen van Wormer met gebaard manshoofd, mogelijk samenhangend met de kop van het in Wormer vereerde cultusbeeld van Santo Volto/Sint-Wilgefortis; G. Grandiek, 'Aantekeningen over de devoties in onze parochie voor de Reformatie, benevens enkele andere bijzonderheden', in: B. Douma en G. Grandiek, In dankbaar herdenken 1668-1869-1929, Maria Magdalenaparochie-Wormer (z.p. [1969]) p. 16-20.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Wormer; Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland dossier Wormer; mondeling informatie van em. past. J.P. Jonker

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.