Wouwse Plantage, H. Nicolaas van Tolentijn (Tolentino)

Cultusobject: H. Nicolaas van Tolentijn (Tolentino) Open Street Maps
Datum: 10 september (+ octaaf)
Periode: 1893 - 2001
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Gertrudis
Adres: Plantagebaan 221, 4725 AB Wouwse Plantage
Gemeente: Wouw
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: Breda
Samenvatting: Tegen het einde van de 19e eeuw vatte pastoor Th. Ketelaars het plan op om het feest van Nicolaas van Tolentijn gedurende een octaaf te gaan vieren. Door zijn opvolger werd de devotie verder uitgebouwd. Vanaf 1906 tot aan de Tweede Wereldoorlog kwamen overwegend georganiseerde groepsbedevaarten naar Wouwse Plantage. Na circa 1945 liep de toeloop sterk terug. In 1997 was er nog slechts een enkeling van buiten de parochie die vanwege het Nicolaasfeest de parochiekerk aandeed. Met de samenvoeging van parochies in 2001 was de cultus definitief voorbij
Auteur: Paul van Geest
Illustraties:
Topografie - Wouwse Plantage is een kleine kern in de gemeente Wouw, in het midden van de 19e eeuw ontstaan na de ontginning van het land ten zuidwesten van Roosendaal. Het land maakte oorspronkelijk deel uit van het markiezaat van Bergen op Zoom maar werd in 1795 aan de Nationale Domeinen en in 1839 weer aan baron Pierre Joseph de Caters verkocht die dit gedeelte van zijn domein na de cultivering ervan de naam Wouwse Plantage meegaf. Diens zoon werd zich er allengs van bewust dat het voor de boeren van de Plantage ondoen-lijk was om, vooral gedurende de herfst- en wintermaanden, de zondagse kerkgang naar de parochiekerk te Wouw te maken. Hij maakte zich daarom sterk voor de oprichting van een zelfstandige parochie die plaats had op 17 december 1875. Bij aanvang telde de parochie 650 leden. De neogotische kerk die in 1891 werd gebouwd (architect P. van Genk) en een noodkerk verving, werd gedurende de oorlog verwoest en is in 1950 door nieuwbouw vervangen.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Nicolaas van Tolentijn ⟶ Eindhoven.
- De parochie bezit een botreliek van Nicolaas van Tolentijn, gevat in een zilveren reliekhouder die waarschijnlijk stamt uit circa 1950.
- Het gepolychromeerde gipsen beeld (ca. 1,5 m hoog) van Nicolaas van Tolentijn staat op een console tegen de achterwand van de rechterzijbeuk. De heilige wordt afgebeeld in een met gouden lelies verfraaid kloosterhabijt. Op zijn borst is een gouden ster aangebracht, in de rechterhand draagt hij een witte lelie en in zijn linkerhand een kruis. Het beeld stamt uit de in 1944 verwoeste kerk en stond daar op het rechterzijaltaar. Dezelfde positie heeft het ook een aantal jaren in de huidige kerk ingenomen, maar in 1961 is het beeld in de zijbeuk geplaatst.
↑ top
Verering - De eerste pastoor van de nieuwe parochie, Th. J. Ketelaars, honoreerde omstreeks 1876 enerzijds het verlangen van de baron om 'zijn' parochiekerk aan de H. Gertrudis van Nijvel te wijden. Anderzijds stimuleerde hij onder de boeren en dagloners de verering van Nicolaas van Tolentijn door dienst feest gedurende een octaaf te vieren. De reden hiervoor is niet bekend. Nicolaas geldt als de patroon tegen brand en alle mogelijke ziekten.
- Tijdens de bouw van de neogotische kerk gedurende het pastoraat van Ketelaars' opvolger, pastoor A. de Jong, nam de verering van Nicolaas van Tolentijn een hoge vlucht en kreeg de cultus een regionaal karakter. De pastoor verkreeg via bisschop Leijten van Breda in mei 1893 van paus Leo XIII voor de parochiekerk een aflaatprivilege voor het octaaf van de heilige rond diens feestdag op 10 september. De betekenis van Wouwse Plantage als bedevaartoord nam daarop toe, zodat in de tweede week van september niet alleen het aantal bedevaartgangers maar ook het kapitaal van de kerk groeide. Schenkingen ten behoeve van het interieur van de kerk werden namelijk steeds op Nicolaas' feestdag gedaan. Op 16 september 1906 werd voor de eerste keer een georganiseerde bedevaart van circa 200 boeren en tuinders uit Bergen op Zoom en Hoogerheide gehouden. Toen het aantal pelgrims op de feestdag zelf in de volgende jaren bleef groeien, kon voor assistentie een beroep worden gedaan op de redemptoristen uit Roosendaal. Alle pelgrims namen, in elk geval tot 1921, deel aan de mis in de morgen; 's middags was er een processie in de pastorietuin, waaraan voornamelijk niet-ingezetenen van Wouwse Plantage deelnamen. Aan het afsluitende lof met prediking werd door beide groepen meegedaan. Door het jaar heen kwamen vooral boeren naar de kerk wanneer een mond- en klauwzeerepidemie was uitgebroken: de pastoor celebreerde dan ook missen op doordeweekse dagen. Boeren bezochten de parochiekerk op eigen gelegenheid als een koe ziek of stervende was: het dier kreeg dan een Nicolaasbroodje door het voer. Deze broodjes, kleine ronde bolletjes die keihard zijn gebakken om zo lang mogelijk goed te blijven, worden anno 1998 nog gewijd op 10 September, zij het in geringe hoeveelheid. In 1981 bakte de plaatselijke bakker nog circa 800 van deze broodjes.
- De verering van Nicolaas van Tolentijn nam in omvang af na de Tweede Wereldoorlog. Nadat in de jaren vijftig een nieuwe kerk was gebouwd, groeide onder invloed van de redemptoristen de verering van O.L. Vrouw van Altijddurende Bijstand ten koste van die van Nicolaas. Niet voor hem, maar voor haar werd in de kerk immers een kapel naast de ingang vervaardigd. Omstreeks 1981 werd aan de cultus rond Nicolaas van Tolentijn nauwelijks nog aandacht besteed. Er kwamen toen nog zo'n 100 personen voor Nicolaas naar de mis op de zondag in het octaaf. Overdag kwamen enkelen en op zaterdagavond waren er 30 personen voor de reliekverering. In 1997 beperkte de expliciet beleden devotie tot de heilige zich, naast de aanwezige parochianen, tot twee mensen van buiten: een bejaard echtpaar uit Bergen op Zoom. De kusreliek wordt slechts op speciaal verzoek door de emeritus-pastoor ter verering aangeboden; om broodjes wordt slechts sporadisch gevraagd.
- In 2001 ging de Gertrudisparochie op in de parochie O.L. Vrouw in het Woud in de bestaande kerk. De cultus was toen al min of meer tot een einde gekomen.
↑ top
Materiële cultuur - Fr. P. Pius Houben o.c.s.a., Het leven van den grooten wonderwerker den Heiligen Nicolaas van Tolentino etc. (Breda: Eduard van Wees, 1896; impr. Breda, 9 augustus 1896, J.J.M. van Goch) 194 p. coll. Heemkundekring Kempenland, Streekarchief Regio Eindhoven.

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Wouwse Plantage, parochiearchief St. Gertrudis: Liber memorialis parochiae. Breda, Bisdomarchief Breda: parochiedossier Wouwse Plantage.
Literatuur: J.B. Krüger, Kerkelijke geschiedenis van het bisdom van Breda, dl. 4 (Roosendaal: Van Leeuwen, 1878) p. 316a-316b; A. Delahaye, C. van Heijst & W. A. van Ham, Ste Gertrudis in het woud: bij het 100jarig bestaan van de parochie Wouwse Plantage, 1876-1976 (Wouw: Gemeentebestuur, 1976); E. Buys, 'Het moeizame ontstaan van de parochie Wouwse Plantage', in: Jaarboek 'De Ghulden Roos' 37 (1977) p. 56-73; P. J. Margry, Bedevaartplaatsen in Noord-Brabant (Eindhoven: Bura Boeken, 1982) p. 302-306; 349.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Wouwse Plantage; Nijmegen, Katholiek Documentatie Centrum-Klib: bedevaartfoto's Margry (1981); mondelinge informatie door pastoor M. Opgenoord c.m. (sinds 1967) in 1998.
↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.