Zeilberg, H. Cornelius

Cultusobject: H. Cornelius Open Street Maps
Datum: Eerste zondag in mei; 16 september
Periode: 1920 - ca. 1990
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Corneliuskapel in de parochiekerk van St. Willibrordus
Adres: Mariastraat 3-5, later: Kerkplein 3-5, 5754 AZ Deurne (Zeilberg)
Gemeente: Deurne
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting: Al snel na de oprichting van de parochie in 1914 ontstond een bedevaart naar St. Cornelius in Zeilberg. Deze bedevaart heeft bestaan tot 1990 en werd in de laatste decennia van haar bestaan voornamelijk door individuele pelgrims bezocht. De kerk werd in 2011 gesloten.
Auteur: Wiro van Heugten
Illustraties:
Topografie - Zeilberg (vroeger ook De Zeilberg) was oorspronkelijk een gehucht onder Deurne zonder eigen kerk. In 1914 werd Zeilberg een zelfstandige parochie met een door de Roermondse architect C. Franssen ontworpen en in datzelfde jaar voltooide neogotische kerk. Deze kruisbasiliek werd in 1933 uitgebreid naar een ontwerp van J. Franssen. De kerk is gewijd aan St. Willibrordus, die tevens patroon is van de Zeilbergse moederkerk in Deurne. De kerk werd in 2011 gesloten. Het dorp Zeilberg zelf werd in die jaren als woonwijk aan de gemeente Deurne toegevoegd.
Rechts van de ingang van de toenmalige parochiekerk was een kleine Corneliuskapel waar het beeld van de heilige was geplaatst.
↑ top
Cultusobject

- De paus en martelaar Cornelius († 253) had tijdens zijn pontificaat te maken met verscheurdheid van de christelijke gemeenschap. In tegenstelling tot de tegenpaus Novatianus stond hij voor een milde boetepraktijk bij christenen die vanwege de vervolging tijdelijk van hun geloof waren gevallen. 
De verering van Cornelius (14 september; later 16 september), groeide in West-Europa gedurende de 7e tot in de 10e eeuw door middel van de verspreiding van diens relieken. Kornelimünster, nabij Aken, is vanwege de aanwezigheid van enkele belangrijke relieken (het grootste deel van het hoofd, rechterarm en drinkhoorn) thans nog een van de drukst bezochte bedevaartplaatsen in Duitsland. Cornelius is een van de vier heilige maarschalken (de overige drie zijn Quirinus, Antonius Abt en Hubertus). Hij is patroon van de boeren en het (hoorn-)vee. Iconografisch wordt Cornelius afgebeeld als paus met een hoorn in de hand. Met name in Noord-Brabant was Cornelius een populaire heilige die in de 19e en 20e eeuw in tal van plaatsen met behulp van relieken en broederschappen als nieuwe cultus is geïntroduceerd.
- Relieken van St. Cornelius in het bezit van de parochie, zijn niet bekend.
- In het beginjaar van de parochie (1914) is in de kerkrekeningen de aanschaf van een St. Corneliusbeeld opgetekend. Deze aankoop gebeurde samen met de aanschaf van enkele andere beelden. Van de maker zijn verder geen gegevens bekend, maar hij is mogelijk afkomstig uit Roermond, uit de kring van architect Franssen. De tekst op de sokkel waarop het beeld staat, luidt: 'H Cornelius Paus en Martelaar. Bijzondere patroon tegen stuipen, jicht en vallende ziekte. Bid voor ons'.
 

↑ top
Verering - Voor 1914 kende de parochie Deurne geen verering van St. Cornelius. De verering is pas ontstaan na de inwijding van de kerk van de afgescheiden parochie Zeilberg. In het boekje van Van Rooijen over de Corneliusverering in Nederland uit 1918 is Zeilberg echter nog niet in de opsomming van actieve cultusplaatsen opgenomen.
- De oprichting van de 'Broederschap van den H. Cornelius' op 26 juli 1920 door A.F. Diepen, bisschop van 's-Hertogenbosch, gaf een nieuwe impuls aan de verering en luidde het begin van bedevaarten in. De patroon kon worden ingeroepen tegen 'stuipen, jicht, vallende ziekte en andere zenuwkwalen'. In 1920-1921 schreven 49 Corneliusvereerders van buiten de parochie, afkomstig uit onder meer Deurne, Ommel, Liessel, Vlierden, Bakel en Asten, zich in. Vooral dankzij de inzet van actieve zelatrices in verschillende plaatsen waren er in 1938 reeds 1818 leden die jaarlijks ƒ0,25 contributie betaalden en vier leden die voor ƒ5,- in een keer een levenslang lidmaatschap hadden verworven. De broederschapsleden kwamen vooral uit Deurne en omgeving, maar ook uit Lierop, Bakel, Oploo, Gemert, Eindhoven, Someren en Helmond. Omstreeks de beide feestdagen van St. Cornelius, de eerste zondag van mei en 16 september, als de meeste bedevaartgangers naar Zeilberg kwamen, vonden ook de meeste inschrijvingen plaats; de inschrijvingsschriften zijn tot 1949 bijgehouden.
- In 1959 schreef een bakker uit Milheeze dat Zeilberg 'voor eenige jaren terug' een bedevaartplaats voor Cornelius was geworden waar individuele bezoekers de heilige om voorspraak vroegen tegen kinderstuipen.
- De voornaamste feestdag ter ere van de H. Cornelius in Zeilberg was de eerste zondag in mei. Tot enkele jaren geleden werd de heilige ook speciaal vereerd op de zondag voor of na zijn feestdag volgens de liturgische kalender, 16 september. In 1980 ging men nog vanuit Gemert in september naar Zeilberg. Met de komst van een nieuwe pastoor omstreeks 1990 is er een einde gekomen aan de Corneliusverering en -bedevaart. De kerk werd in 2011 gesloten; de wijk Zeilberg maakt sindsdien deel uit van de parochie H. Willibrord van Deurne.
- In de St. Willibrordkerk in het centrum van Deurne is het Zeilbergse Corneliusbeeld tijdelijk ondergebracht. In september 2014 vond daar voor het eerst het feest van de H. Cornelius gevierd, met litanie, lied en relikwiezegen.
↑ top
Materiële cultuur - Voor de Tweede Wereldoorlog werden nog medailles van Cornelius verkocht die van een groothandel in religieuze artikelen Linssen en Derkx te Venlo werden betrokken, die ze op zijn beurt uit Duitsland liet komen. Toen pastoor Van Aalst in 1947 nieuwe exemplaren voor de weer oplevende verering bestelde, was dat vanwege het nog geldende importverbod niet mogelijk.

Devotioneel drukwerk
- Broederschapsformulier 'Broederschap van den H. Cornelius [...] Opgericht in de parochiekerk van den H. Willibrordus te 'Zeilberg' gemeente Deurne' (13,6 x 9 cm; Deurne: Boek- en Handelsdrukkerij Joh. Keijzers Jr., 1920; 4 p.).
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Zeilberg, parochiearchief: broederschapsregister. Eindhoven, Regioarchief: archief Stichting Brabants Heem, enquête r.k. gebruiken (1980).
Literatuur: Alb. van Rooijen, Vereering van den H. Cornelius (Bijzondere patroon tegen zenuwziekte) in Nederlandsche kerken en kapellen (Leiden: Futura, 1918) p. 2-3, met lijst van vereringsplaatsen; Matthias Zender, Raüme und Schichten mittelalterlicher Heiligenverehrung in ihrer Bedeutung für die Volkskunde. Die Heiligen des mittleren Maaslandes und der Rheinlande in Kultgeschichte und Kultverbreitung (Düsseldorf: Rheinland Verlag, 1959) p. 161, s.v. Deurne, vermelding broederschap; W.H.Th. Knippenberg, Kultuurhistorische verkenningen in de Kempen III. Oude pelgrimages vanuit Noord-Brabant (Oisterwijk: Stichting Brabants Heem, 1968) p. 30, vermelding broederschap; P.J. Meertens & M. de Meyer ed.,Volkskunde-Atlas voor Nederland en Vlaams-België. Commentaar Aflevering II (Antwerpen: Standaard, 1965) p. 23, 33; J. van de Mortel & M. Bouwmans, Zeilberg van gehucht tot parochie (Deurne 1989).
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Zeilberg; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 23 (1959); mondelinge informatie van archivaris Jan van de Mortel van het parochiearchief in 1997.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.