Topografie
|
- Zuiddorpe behoorde in de middeleeuwen tot het Axeler ambacht (Axel, met de parochies Beoostenblide, Zuiddorpe en Westdorpe) en was reeds in 1236 een zelfstandige parochie. Het dorp is gelegen in oostelijk Zeeuws-Vlaanderen en valt sinds 1 april 1970 binnen de gemeentegrens van Axel. - Na de reformatie, in 1788, werd een nieuwe parochie Zuiddorpe opgericht en werd er in eerste instantie een schuurkerk gebouwd. In 1807 kwam de middeleeuwse kerk van Zuiddorpe weer ten gebruike van de katholieken. Deze werd in 1817 vervangen door een nieuwe, Maria Hemelvaartkerk. Ook deze kerk werd in 1886 weer vervangen door de huidige neogotische parochiekerk van Maria Hemelvaart, ontworpen door architect P. van Genk. Op 7 oktober 1886 werd het gebouw door bisschop Petrus Leijten ingewijd. Het is rijksmonument nr. 508091. - De Mariaverering begon in 1876 met een nabootsing van de toen reeds befaamde Mariagrot van Lourdes (F) in de tuin van de weduwe van Antonius J. Onghena, de burgemeester van Zuiddorpe (het monumentale familiegraf staat prominent links van het trappetje naar de kerk). Vanwege de grote toeloop van belangstellenden naar de Mariagrot in haar tuin, verzocht mevrouw Onghena de eigenaren van de Monnikenhof om in hun dreef een poort te mogen maken die toegang gaf tot haar tuin, zodat zij wat minder last van de grote stroom Mariavereerders zou hebben. Omdat zij daarvoor geen toestemming verkreeg, deed zij aan pastoor J.M. Genet (1869-1889) vervolgens het voorstel om op haar kosten een nieuwe Lourdesgrot te bouwen op het kerkhof naast de kerk. De Mariagrot werd in 1876 aangelegd. - Net voordat pastoor Genet de Mariagrot op 7 mei 1876 plechtig wilde inzegenen, werd hij op 6 mei door de plaatselijke politie bekeurd omdat '[...] in strijd met de wet eene kapel of grot op de begraafplaats was gesticht, en dat de justitie zich de zaak had aangetrokken'. Het kerkbestuur had in 1873 een gedeelte van de begraafplaats 'tussen de eerste en de tweede boom' afgestaan aan het gemeentebestuur. Bij nader inzien bleek dat de grond waarop de grot stond toch nog eigendom was van het kerkbestuur. In 1877 werd pastoor Genet door de arrondissementsrechtbank van Goes vrijgesproken. - Op 9 juli 1877 kon pastoor Genet de Lourdesgrot tenslotte inwijden. In aanwezigheid van de gehele katholieke bevolking van Zuiddorpe plaatste hij op 6 juni 1880 een wit kruisbeeld bovenop de grot. - In 1888 werden dicht bij de grot acht neogotische kapelletjes gebouwd ter ere van de Zeven Smarten van O.L. Vrouw. In zeven kapellen stond op een sokkel een beeldengroep met voorstellingen van de Zeven Smarten. In de achtste, grotere kapel stond een beeld van Maria Mater Dolorosa. De kapellen zijn in een boog ten oosten van de kerk gegroepeerd. Ze hebben een vierkante plattegrond en zijn opgetrokken uit rode baksteen. De voorgevels, in de vorm van een topgeveltje met spitsboogvormige opening. Een pad liep en loopt langs de kapellen zodat de bedevaartgangers en de processies Maria's smarten devotioneel konden gedenken. De kapellen zijn voorzien van een, met leien gedekt, zadeldakje, bekroond door een zandstenen kruis. Deze kapellen verkeerden in het begin van de jaren negentig van de 20e eeuw door achterstallig onderhoud in slechte staat. Dankzij een gezamenlijk initiatief van het Regionaal Ontwikkelingsperspectief, de gemeente Axel en het kerkbestuur, werden deze acht rijksmonumentjes in 1995 gerestaureerd. - Tegen het einde van 19e eeuw later zijn naast de Zeven Smarten-kapellen nog eens vijftien staties, bevestigd op betonnen palen, ter ere van de Vijftien Geheimen van de Rozenkrans geplaatst. Deze staties zijn in 1945 weer afgebroken. - In februari 1933 werd door Ch. Waelput in en bij de grot elektrische verlichting aangelegd. De elektrische versiering was ontworpen en gemaakt door J. Moerdijk. In 1937 werd achter de tuin van de pastorie en de overige kerkgronden op kosten van de pastoor een processiepad aangelegd. - In 1982 moest de Lourdesgrot vanwege zijn bouwvallige staat worden afgebroken. De grot werd door een rudimentaire trapeziumvormige 'muurgrot' vervangen.
|
Verering
|
- De verering begon in Zuiddorpe in 1876 in de kopiegrot in de tuin van de weduwe Onghena. Vanwege de grote toeloop van Mariavereerders werd dat jaar nog een nieuwe Lourdesgrot op het kerkhof naast de kerk gebouwd. - Op 5 juli 1904 werd door paus Pius X (1903-1914) een volle aflaat verleend voor al diegenen die in de meimaand de Lourdesgrot, staties en kapellen op het kerkhof van Zuiddorpe bezochten en er zouden bidden voor de uitbreiding van het katholieke geloof en voor de paus. De aflaat was te verdienen op Maria Hemelvaart (15 augustus met octaaf), de feestdag van Maria Geboorte (8 september met octaaf), een dag in de meimaand naar keuze of een andere dag naar keuze tussen 1 mei tot de eerste zondag van oktober. Een aflaat van 300 dagen gold voor hen die de Lourdesgrot, staties en kapellen op het kerkhof bezochten en daar zouden bidden voor de bovengenoemde intenties. Mede hierdoor kwam een toestroom van bedevaartgangers spoedig op gang. - De structurering van de Mariavereerders en bedevaartgangers geschiedde deels door middel van een broederschap. Op 8 december 1917 werd met bisschoppelijke toestemming door pastoor Van Hoek in Zuiddorpe de broederschap van O.L. Vrouw van Lourdes opgericht om de godsvrucht voor Maria verder te verspreiden. De bijdrage voor het lidmaatschap bedroeg een kwartje en werd opgehaald door zelatrices. Op 11 februari, de feestdag van O.L. Vrouw van Lourdes, werd een plechtige mis gevierd voor alle levende en overleden leden van de broederschap. - Voor georganiseerde bedevaarten vanaf het begin van de 20e eeuw, zie hieronder. - Uit de correspondentie van pastoor Van Hoek blijkt dat hij op 22 december 1922 heeft geprobeerd om een authentiek stuk steen van de grot te Lourdes in bezit te krijgen teneinde dat te kunnen inmetselen in de grot op het kerkhof van Zuiddorpe. Het [in het Nederlands gegeven] antwoord van 22 januari 1922 van het Franse Grand Magasins des Nations Catholiques was negatief: 'Het is streng verboden een stuk steen van de grot [af te staan] en daar bij zou ik het toch willen doen dan zou ik er met een hamer heen moeten en 's nachts doen. Ik kan U wel een stuk zenden van de omgeving bijvoorbeeld van de rivier die op 15 meter afstands ligt van de grot'. Dat is klaarblijkelijk gebeurd, aangezien er een stuk rots in de grot is ingemetseld.. - In 1929 werd te Zuiddorpe ook een kloostertje gesticht dat was toegewijd aan O.L. Vrouw van Lourdes. De kapel van het klooster van de penitenten-recollectinen werd op 22 december 1930 plechtig ingezegend, maar werd in 1973 weer opgeheven. - Op 14 augustus 1938 werd in Zuiddorpe het 150-jarig bestaan van de parochie herdacht die in 1788 was opgericht. De parochianen boden de parochie een geldbedrag aan waarmee een altaar bij de Lourdesgrot werd gesticht. In 1945 werden de vijftien staties ter ere van de Vijftien Geheimen van de Rozenkrans op het kerkhof afgebroken. In april 1953 werden de Lourdesgrot en de kapelletjes door de Bredase kunstschilder Jan Dekkers grondig gerestaureerd. - Op 18 mei 1954, tijdens het Mariajaar, ontving de parochie van Zuiddorpe 'het licht' uit Lourdes. Het werd door de gehele parochie plechtig ontvangen en op een praalwagen, die de Lourdesgrot voorstelde en versierd was met witte en paarse seringen, naar het dorp gevoerd. De stoet werd voorafgegaan door drie flambouwdragers te paard. 's Nachts hebben vele jongeren bij de grot gewaakt en gebeden. In die meimaand werd ook elke zaterdag een plechtig lof gehouden bij de Lourdesgrot dat slecht werd bezocht. Op 26 mei kwam er een bedevaart van de Zeeuwse jongerengemeenschap, die daar ook een voordracht kregen over Mariaverschijningen. In het Mariajaar werd door de parochie Zuiddorpe ook deelgenomen aan de Rozenkranskruistocht. De parochianen kwamen daartoe op drie plaatsen in het dorp bijeen om van daaruit met brandende kaarsen naar de Lourdesgrot op het kerkhof te trekken. Bij de grot verzorgde pastoor J.M. Huismans (1952-55) de preek. - Tot het einde van de jaren vijftig van de 20e eeuw kwamen bedevaartgangers uit diverse plaatsen in Zeeuws-Vlaanderen, zoals Overslag, Axel, Sluiskil, Koewacht, Terneuzen, Westdorpe, Hulst, Boschkapelle, Hengstdijk, Stoppeldijk, Sas van Gent, Philippine en Biervliet. Bij de grot werd ieder jaar ook een ziekendag georganiseerd.
Georganiseerde bedevaarten - Op 2 juni 1904 gingen vanuit Sluiskil, begeleid door enkele capucijnen, 280 pelgrims naar de Lourdesgrot, '[...] juist dien dag, omdat er in Terneuzen een andere feestelijkheid gevierd werd die misbruiken kon meebrengen'. - Op zondag 31 mei 1908 werd te Zuiddorpe het gouden jubileum van de verschijningen te Lourdes gevierd. Om 16.00 uur werd een grote allegorische optocht gehouden. De tocht trok van de rand van het dorp over het dorpsplein naar de Molenhoek, vervolgens opnieuw over het dorpsplein langs de andere zijde en eindigde bij de grot op het kerkhof. De samenstelling van de feeststoet was als volgt: harmonie, vaandel van O.L. Vrouw van Lourdes, historische groepen (taferelen uit de geschiedenis van Zuiddorpe en Axel), religieuze groepen (bijbelse taferelen, heiligen, diverse vaandels), beeld van O.L. Vrouw van Lourdes, harmonie, historische groepen (enkele belangrijke gebeurtenissen uit de kerkelijke geschiedenis van Frankrijk), praalwagen met verbeelding van O.L. Vrouw en de Lourdesgrot, 'levende beelden' van O.L. Vrouw van Lourdes en Bernadette Soubirous, bruidjes e.d. en tenslotte de harmonie. Na een korte toespraak volgde de plechtige kroning van het beeld van O.L. van Lourdes en werden door de aanwezigen samen nog enkele Lourdesliederen gezongen ('Te Lourdes op de bergen', 'Bij de grot van Lourdes'). - Uit een brief van 22 januari 1922 van de Grands Magasins des Nations Catholiques te Lourdes blijkt dat te Zuiddorpe in de twintiger jaren ook Lourdeswater werd verkocht: 'Ik ontving uw schrijven dato 22 december en vernam met grooten spijt dat de kruik Lourdes water van 40 liter stuk was aangekomen'. Omdat de waterkruik in Zuiddorpe gebroken was aangekomen, stelde de Franse handelaar voor het Lourdeswater in het vervolg in een (stalen?) fust te versturen. Het Lourdeswater werd bij de grot verkocht door meisjes van de Katholieke Jeugd Vereniging. - Tussen 1918 en 1921 werden in de maanden mei, juni, augustus en september ettelijke bedevaarten georganiseerd naar de Lourdesgrot van Zuiddorpe: (1918) groep Belgische vluchtelingen, H. Familie van Koewacht en Westdorpe, broederschappen van O.L. Vrouw van Lourdes van Terneuzen, Koewacht, Axel en Overslag, patronaat en derde orde van Sluiskil, parochie Zuiddorpe; (1919) parochie Zuiddorpe, O.L. Vrouwbroederschap van Terneuzen, derde orde van Sluiskil, patronaat Westdorpe (alle zondagen in mei); (1920) parochie Zuiddorpe, H. Familie Westdorpe, derde orde van Sluiskil, O.L. Vrouwbroederschappen van Terneuzen, Boschkapelle, Hengstdijk en Stoppeldijk, patronaten Hulst en Westdorpe, alle gezamenlijke r.k. organisaties; (1921) parochie Zuiddorpe, derde orde van Sluiskil, O.L. Vrouwbroederschappen van Sas van Gent, Axel en Koewacht. - Op 1 juli 1928 werd een bedevaartdag gehouden voor alle katholieke Zeeuws-Vlaamse vrouwen en broederschappen (1500-2000 pelgrims). De groepen die per trein en met andere vervoersmiddelen naar Zuiddorpe waren gekomen, werden bij 'De Bonte Koe' afgehaald door de plaatselijke fanfare. Bij het hek van de kerk was een ereboog van groen en bloemen geplaatst en boven de grot op het kerkhof was met witte bloemen het opschrift 'Ave Maria' geplaatst. Om 16.30 uur werd een Sacramentsprocessie naar het rustaltaar bij de grot gehouden alwaar het Allerheiligste werd uitgesteld. De volgorde van de processie was als volgt: suisse, kruis en processielantaarns, de pauselijke standaard, de broederschap Koewacht met vaandel en bruidjes, de broederschappen van Axel en Stoppeldijk, de fanfare, de broederschappen van Terneuzen, Sluiskil en Philippine. Bij het rustaltaar werd de preek verzorgd door de capucijn Cyprianus uit Velseroord. Na de preek trokken de pelgrims zingend en biddend het dorp in. - Ook in 1933 werden veel bedevaarten naar de Lourdesgrot van Zuiddorpe georganiseerd. In de meimaand van 1954 werden bedevaarten georganiseerd vanuit Koewacht, Axel, Sluiskil en Terneuzen. Hemelvaartsdag was de jaarlijkse bedevaartdag voor alle afdelingen van de r.k. Werkliedenvereniging van oostelijk Zeeuws-Vlaanderen. - Jaarlijks werd op 15 augustus op het dorpsplein van Zuiddorpe een ziekendag gehouden. Onder de linden op het dorpsplein was een rustaltaar opgesteld. De eerste ziekendag vond plaats in 1931 (200 deelnemers). De zieken werden toegesproken waarna een sacramentsprocessie vanuit de kerk langs de westzijde van het kerkplein naar het rustaltaar trok: 'De talrijke geloovigen, die aan de processie deelnamen, allen voorzien van een versierde kaars, splitsten zich voor de zieken in twee rijen, terwijl het H. Sacrament omgeven door priesters en bruidjes door de rijen der zieken werd gedragen naar het rustaltaar'. Hierna werden de zieken naar de grot op het kerkhof gedragen en gereden waar nog een korte woorddienst werd gehouden. 'Aan allen werd nu gelegenheid gegeven tot het vereren van de relikwie, waarna nog aan alle zieken een fleschje water uit de echte Lourdesbron werd uitgereikt'. In 1932 namen aan deze ziekendag zo'n 2000 mensen deel. De zieken lagen op ligstoelen in vier lange rijen voor het altaar. Het aantal aanwezigen werd voor het jaar 1932 geschat op zo'n 5000. Zeventien priesters waren op deze dag aanwezig en assisteerden bij de plechtige handoplegging. Een foto die op de ziekendag van 1935 is gemaakt, toont de plechtigheden. De zieken op hun ligstoelen liggen in twee lange rijen voor het altaar. De pelgrims houden een kaars in de hand terwijl op de achtergrond een priester preekt of de mis celebreert. Op 15 augustus 1936 werd het eerste lustrum gevierd van de ziekendag. Ter gelegenheid van het lustrumfeest werden honderden Mariabeeldjes gewijd en als souvenir aan de zieken meegegeven. - Op zondag 15 augustus 1954 werd te Zuiddorpe een Maria-ommegang gehouden. De processie begon om 14.00 uur en volgde de route: Hoofdweg Noord - Kom - Achterstraat - Hoofdweg Zuid. Het eindpunt van de processie was de Mariagrot op het kerkhof. Na een korte plechtigheid met zegen met het Allerheiligste werd de processie ontbonden. - Langzaam verminderde in de jaren vijftig de belangstelling voor de Lieve Vrouw van Lourdes in Zuiddorpe; de laatste bedevaarten naar de grot werden gehouden rond 1960.
|
Bronnen en literatuur
|
Archivalia: Middelburg, Rijksarchief in Zeeland: archief Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, Zelandia illustrata, prentbriefkaarten, afbeeldingen Zuiddorpe. 's-Hertogenbosch, archief en historische documentatieverzameling van de Nederlandse Capucijnenprovincie: werkzaamheden van geestelijke aard van de provincie, doos 1, archief Sluiskil en Philippine, doos 2, kroniekboeken 1897-1920. Axel, gemeentearchief: archief Maria Hemelvaartparochie Zuiddorpe: kasboek Seraphinus van Mossevelde (verloren), kerkrekeningen, notulen van de kerkfabriek, ledenregister broederschap O.L. Vrouw van lourdes (1942-1950). Zuiddorpe, parochiearchief Maria Hemelvaart, kerkrekeningen, notulen van de kerkfabriek.
Literatuur: J.B. Krüger, Kerkelijke geschiedenis van Breda etc., dl. 4 (Bergen op Zoom: J.A.G. Juten, z.j.) p. 655-661; redactioneel berichtje, in: Middelburgsche Courant, 31 mei 1876, betreft het proces met betrekking tot de bouw van de Mariagrot op het kerkhof van Zuiddorpe; 'De stad Gent schrijft het volgende wegens de op het kerkhof staande grot', in: Fondsenblad, 17 mei 1877, verslag; 'Gouden jubilé van O.L. Vrouw van Lourdes herdacht te Zuiddorpe', in: Katholieke illustratie 42, 20 juni 1908, p. 318, 5 foto's van de allegorische tocht ter gelegenheid van het gouden Lourdesjubileum; 'Een Zeeuwsche bedevaartplaats', in: Katholieke illustratie 57, 4 juli 1923, p. 489, 4 foto's van de parochiekerk, Lourdesgrot, staties en kapellen; P.G. Bins, Prisma toeristengids Zeeland Brabant Limburg (Utrecht-Antwerpen: Het Spectrum, 1972) p. 415; C. van Winkelen, Zuiddorpe en Overslag in oude ansichten (Zaltbommel: Europese bibliotheek, 1981) nr. 16, afb. Lourdesgrot, kapelletjes en staties; E.H.R.M. van Damme, Zuiddorpe 750 jaar 1236-1986. Gedenkboek bij het 750-jarig bestaan van Zuiddorpe en het eeuwfeest van de parochiekerk 'Maria Hemelvaart' (Axel: Vink, 1986) passim; 'Herstel van kapelletjes in zicht', in: Provinciale Zeeuwse Courant, 8 december 1994, verslag; G. van Vooren, 'Mariaverering in Zeeuws-Vlaanderen', in: De Stem, 19 mei 1995.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Zuiddorpe
|