Zwolle, H. Antonius Abt

Cultusobject: H. Antonius Abt Open Street Maps
Datum: Zondag na Pinksteren; zondag na 13 juli (St. Margaretha)
Periode: 1398 - 15e/16e eeuw (?)
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van O.L. Vrouw ten Hemelopneming (Peperbuskerk)
Adres: Ossenmarkt 1, 8011 MR Zwolle
Gemeente: Zwolle
Provincie: Overijssel
Bisdom: Utrecht
Samenvatting: Naar aanleiding van een pestepidemie in 1398 ontstond in Zwolle een bedevaart naar de populaire pestheilige Antonius Abt. Het is niet bekend tot wanneer de verering heeft bestaan.
Auteur: Frits David Zeiler
Illustraties:
Topografie - De O.L. Vrouwekerk, gesticht kort voor 1400, is gelegen in het centrum van Zwolle op korte afstand van de Grote of St. Michaëlskerk, die sinds de 11e eeuw de Zwolse hoofdkerk was. Voor de hervorming had de O.L. Vrouwekerk nog de status van kapel. De rooms-katholieken hebben het gebouw tot 1591 en vervolgens weer sinds 1809 (overdracht) c.q. 1811 (wijding) in gebruik gehad. De toren, die pas in de 19e eeuw zijn peperbusvorm verkreeg, is eigendom van de burgerlijke gemeente.
↑ top
Cultusobject - Zie voor deze heilige ⟶ Culemborg, Antonius Abt.
- In de kerk bevinden zich verschillende laatmiddeleeuwse inventarisstukken; daaronder is evenwel geen enkel object meer, dat herinnert aan de Antoniusdevotie. Een nadere beschrijving van het betreffende cultusobject is dan ook niet te geven.
↑ top
Verering - Het Antoniusaltaar werd in 1398 gesticht in de toen pas gebouwde O.L. Vrouwekapel. In hetzelfde jaar woedde een pestepidemie in Zwolle; de keuze van de 'pestheilige' Antonius Abt zal dan ook niet toevallig zijn geweest. Een pauselijke bul van 1399 spreekt over een grote toevloed van mensen naar de kapel ('et ad quem quidem Capellam continue magna confluit populi multitudo'; 'en naar deze kapel stroomt voortdurend een grote menigte volks'). Deze bul verleende aflaten aan bezoekers van kapel en altaar. Een half jaar later heeft bisschop Hubertus kerk en altaar gewijd; als herinneringsdagen stelde hij de eerste zondag na Pinksteren en de eerste zondag na St. Margaretha (13 juli) vast. Tevens verleende hij ook een aflaat aan trouwe kerkgangers, hetgeen de aantrekkingskracht voor de gelovigen opnieuw zal hebben bevorderd. Het is onbekend hoe lang de verering heeft stand gehouden.
- Overigens is niet geheel duidelijk of het in 1398 gestichte altaar hetzelfde is als het in de bisschoppelijke aflaatbrief genoemde en door de bisschop zelf gewijde altaar van de H. Antonius, Maria Magdalena, de H. Catharina en alle heiligen. Wormgoor (1995) heeft het over een 'hoofdaltaar' en meent dat het om een en hetzelfde altaar gaat. De pauselijke bul noemt slechts het Antoniusaltaar.
- In de huidige kerk bevindt zich niets meer wat eventueel aan een Antoniuscultus herinnert.

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Zwolle, gemeentearchief, kerkelijke archieven 047, chartercollectie 398.07, 399.03, 399.07, Berkenvelder nrs. 531, 534, 538, 539, 544, 551 (pauselijke aflaatbrief) en 563.
Literatuur: B.J. van Hattum, Geschiedenissen van de stad Zwolle I en V (Zwolle: S. Clement en J.A. van Santen, 1767-1775 / Waanders, 1975) dl. 1, p. 150-152, 262-263, dl. 5, p. 141-142; G.A. Meijer, Zwolse aflaatbrieven (Arnhem: S. Gouda Quint, 1922) p. 31; Thom.J. de Vries, Geschiedenis van Zwolle, dl. 1 (Zwolle: Erven J.J. Tijl, 1954); E.H. ter Kuile, De Nederlandse monumenten van geschiedenis en kunst, dl. 4.3 ('s-Gravenhage: Staatsuitgeverij, 1974) p. 118-123; ; I. Wormgoor, 'Onze Lieve Vrouwe Kapel, de tweede kerk van Zwolle', in: P.H.A.M. Abels e.a. ed., De kerk in de kop. Bouwstenen tot de kerkgeschiedenis van Noord-West Overijssel (Delft: Eburon/Vereniging voor Nederlandse Kerkgeschiedenis, 1995) p. 47-68.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Zwolle-Antonius Abt.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.