Heerlen, H. Antonius van Padua

Cultusobject: H. Antonius van Padua Open Street Maps
Datum: 13 juni (+ octaaf); noveen van negen dinsdagen na 13 juni)
Periode: 1939 - ca. 1965
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Antoniuskapel in het Sint-Antoniushofke binnen de parochie van de HH. Martelaren van Gorcum
Adres: Meezenbroekerweg 114, 6412 VM Heerlen
Gemeente: Heerlen
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: In 1938 werd in een deel van de kloostertuin van de franciscanen te Heerlen een Antoniuskapel gebouwd. Dit deel van de tuin werd 'Sint-Antoniushofke' genoemd. De bevolking van het rectoraat, maar ook gelovigen van elders, pelgrimeerden naar de kapel. In de jaren zestig van de 20e eeuw ging het bescheiden bedevaartkarakter verloren. In 1996 was er alleen sprake van lokale verering door individuele personen. In de 21e eeuw raakte het hofke in verval.
Auteur: Antoine Jacobs
Illustraties:
Topografie - Het Hofke ligt midden in de voormalige mijnwerkersbuurt 'Musschemig' op circa 1,5 km ten noorden van het centrum van Heerlen.
- De Antoniuskapel werd in 1938 gebouwd door mijnwerker en kerkmeester Jean Peeters. De kapel is opgetrokken uit baksteen, die aan de buitenzijde is bepleisterd. Twee grote deuren sluiten de kapel af. Het beeld van Antonius van Padua staat in een nis boven het altaar. Voor de kapel zijn banken opgesteld. De kapel ligt in een park, het Hofke, dat vroeger deel uitmaakte van de kloostertuin van de franciscanen aan de Sittarderweg. Via een poort is het Hofke toegankelijk vanaf de openbare weg. Een pad voert langs dertien terracotta staties met scènes uit Antonius' leven. Het klooster van de franciscanen is in 1995 gesloopt; de kloosterkerk werd toen aan de eredienst onttrokken. Het Antoniushofke met kapel raakten vervolgens in verval.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Antonius ⟶ Blerick.
- Het oorspronkelijke Antoniusbeeld was uit hout gesneden en ongepolychromeerd. Antonius staat in een contrapost houding met het Jezuskind aan zijn rechterzijde. Zijn gebruikelijke attribuut, de lelietak, ontbreekt. Het beeld stond in 1996 in de H. Geestkerk van Heerlen-Meezenbroek. Het werd vervaardigd door de Maastrichtse kunstenaar Charles Vos. Het nieuwe cultusbeeld in de kapel is een circa één meter hoog, gepolychromeerd, gipsen Antoniusbeeld.
- In het altaar van de kapel was weliswaar een reliek van Antonius ingemetseld, maar deze vervulde in de praktijk geen rol als cultusobject.
↑ top
Verering - De franciscanen vestigden zich in 1910 op verzoek van aalmoezenier van sociale werken, dr. Henri Poels, in Heerlen om de lokale geestelijkheid te assisteren in de zielzorg. De minderbroeders bouwden een klooster met kerk - beide naar ontwerp van architect J. Seelen - aan de Sittarderweg te Heerlen. De kerk had de status van openbare kapel. Pas op 16 februari 1935 werd het sedert 1910 de facto reeds bestaande rectoraat ook de jure opgericht. De minderbroeders hadden ondertussen in Heerlen meer activiteiten ontplooid. Sedert 1913 bestuurden zij het Bernardinuscollege, een middelbare school voor gymnasium en H.B.S. Zij richtten er bovendien nog twee rectoraten op: H. Franciscus van Assisië (1920) en H. Antonius van Padua (1926).
- De Antoniusverering werd in 1923 in het rectoraat geïntroduceerd met de invoering van de 'Negen Dinsdagen'. De oprichting tot rectoraat in 1935 was waarschijnlijk ook een stimulans voor de Antoniusverering. Ten behoeve van de noveen van 1936 werden nieuwe noveenboekjes gedrukt. Tijdens de noveen werd in het kerkportaal een grote tijdelijke Antoniuskapel ingericht. 'De opkomst van de gelovigen was buitengewoon groot. Alleen de laatste Dinsdagen begon het aanmerkelijk af te nemen'. De noveen van 1937 bleef evenwel tot de laatste dinsdag druk bezocht. Het plan om een Antoniuskapel te bouwen werd door rector Malachias Geelen (1937-1941) op 26 april 1938 - de derde dinsdag - aan de bezoekers medegedeeld. Een week later werden, tegen een donatie van een gulden, prentjes uitgedeeld. Er kwamen geregeld giften binnen. Diverse parochianen collecteerden binnen het rectoraat, maar ook elders in Heerlen. Tegen het einde van de noveen had men zo'n 600 gulden bijeen en kon een begin gemaakt worden met de bouw van de kapel. Een deel van de kloostertuin werd afgescheiden en omgedoopt tot 'Sint-Antoniushofke'.
- De provinciaal, pater Prudentius van Leusden, legde op 17 juli 1938 de eerste steen. De eenvoudige kapel werd gebouwd door kerkmeester, mijnwerker en metselaar Jean Peeters, die hiervoor niet betaald wilde worden. 'Als hij werkt krijgt hij een pint bier, dat is zijn heele beloning, die echter door hem nogal op prijs wordt gesteld', aldus de parochiekroniek. Op 18 december 1938 was de kapel gereed. De bisschop van Roermond, mgr. G. Lemmens, verrichtte op 16 april 1939 de inzegening van de Antoniuskapel en een aantal staties, die scènes uit het leven van de heilige weergeven. Het Antoniusbeeld werd in de kerk gezegend en vervolgens met een kaarsenprocessie naar de kapel gedragen. De bisschop zegende de kapel in, waarna de parochianen kaarsen offerden en de Antoniusreliek vereerden in de kapel. Mgr. Lemmens zegende aansluitend ook de bidweg in. Pater Carolus Tesser s.j. hield de feestpredikatie.
- De verering vond vooral plaats op de feestdag van St. Antonius en de Negen Dinsdagen, die hieraan voorafgingen (april en mei), met in de ochtend missen in het Antoniuskapelletje.
In 1942 werd, naar aanleiding van de toen heersende kou, besloten met ingang van dat jaar de noveen van de Negen Dinsdagen te verplaatsen naar de weken na 13 juni. Hoe groot toen de omvang van de verering was, is niet geheel duidelijk. Vanuit het rectoraat togen vereerders naar het Antoniushofke. Het Antoniushofke was bekend in geheel katholiek Nederland, getuige vier pakken met gebedsintenties uit de jaren 1940-1943, die zich in het parochiearchief bevinden.
- Op 16 maart 1952 werden vernielingen aangericht in het Hofke. De hoofden van de personages op de Antoniusstaties waren afgeslagen. De pers maakte melding van dit feit, hetgeen ertoe leidde dat de belangstelling voor het Antoniushofke weer enigszins toenam. In juni van dat jaar arriveerden drie bedevaarten, respectievelijk uit: Weert (85 personen), Kerkrade-Bleijerheide (30 personen) en Wychen (150 personen). In 1955 werd nog melding gemaakt van een bedevaart uit Venray. Het is geen toeval dat in deze vier plaatsen franciscanen waren gevestigd.
- Na 1960 begon de kentering. Ondanks een grootscheepse publiciteitscampagne in de Heerlense kerken voor de Antoniusnoveen, werd deze sindsdien nog maar door circa 120 personen bezocht, waarvan het overgrote deel uit de eigen parochie. Tot in de eerste jaren van de 21e eeuw was er hooguit nog sprake van individuele verering en bij het feest van Antonius werd soms nog een processie in het Hofke gehouden.
- In 2019 is het initiatief genomen om het in verval geraakte Hofke als buurttuin weer op te knappen, de kapel te herstellen en de dertien kruiswegstaties al dan niet in kopie weer terug aan te brengen.
↑ top
Materiële cultuur - Staties: in het park staan 13 terracotta staties die scènes uit het leven van Antonius tonen. De staties zijn vervaardigd door Charles Vos. Een aantal staties is geschonken uit dankbaarheid jegens Antonius.
- Plaquettes: in de kapel bevinden zich drie votiefplaquettes met dankbetuigingen.

Devotioneel drukwerk
- Noveen- en devotieboekjes: 1 Grote noveen van de negen dinsdagen ter eere van den grooten wonderdoener den H. Antonius van Padua (Heerlen: Joh. Roosenboom RK Uitgever, impr. Roermond, 19 november 1935, 16 p.; minimaal 1 herdruk); 2 Cunibertus Sloots ofm, Sint-Antonius van Padua. Speciale uitgave verzorgd voor het 'Hofke van Sint-Antonius van Padua' genadeoord te Heerlen (Venray: Van den Munckhof, 1953, impr. Weert 13 juni 1953, 95 p.; vijfde druk).
- Prentje: devotieprentje H. Antonius van Padua met voorop een foto van het beeld in de Antoniuskapel (11 x 7 cm; impr. Roermond, 16 oktober 1941).
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Heerlen, gemeentearchief: parochiearchief H.H. Martelaren van Gorcum.
Literatuur: [St. Antoniushofke-Heerlen], in: Credo 5 (1953) nr. 26; R. Dieteren & W. de Leeuw, Vijftig jaar zielzorg rond de mijn (Heerlen 1960); E. Sombroek, 'Vijftig jaar franciscanen in Heerlen', in: Neerlandica seraphica 30 (1960) p. 397-401; A. Jacobs, 'Een bedevaartoord te Heerlen: het Sint-Antoniushofke', in: Het land van Herle (1997) p. 65-70; 'Anthoniushöfke', in: Limburgs Dagblad 11 maart 1997; W. Meulenkamp & P. de Nijs, Buiten de kerk. Processieparken, Lourdesgrotten en Calvariebergen in Nederland en België (Nieuwegein: Aspekt, 1998) p. 218-219; 'Giardinetto di S. Antonio Heerlen', in: Atlante dei Sacri Monti, Calvari e Compressie devozionali europei(Novara: DeAgostini, 2001) p. 107.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Heerlen-Antonius van Padua.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.