- Zanddijk is vandaag de dag een gehucht, vlak onder het stadje Veere gelegen. Maar ooit waren de rollen omgekeerd en was Zanddijk de hoofdplaats ter plekke, vanwaaruit Veere zich tot stad ontwikkelde. 
- De ambachtsheerlijkheid en polder Zanddijk (ook: Zandijk, Sandijck) en het daarbij gelegen Hof Zandenburg (Sandenburch) en zijn kapel vormden vanaf de 12e eeuw het stamgoed van de Heer van Borssele (van Veere of van Zanddijk). Het kasteel, toen 'een van de uitmuntendste gebouwen van Walcheren' (Van der Aa) bood onderdak aan groten als koning Christiaan van Denemarken, keizer Karel V en Desiderius Erasmus . 
- Het omliggende gebied werd omstreeks 1280 door Wolfert van Borssele bedijkt, een activiteit waaraan de plaats zijn naam ontleent. Zanddijk vormde tevens een zelfstandige parochie van St. Petrus met een relatief grote parochiekerk. Deze was mogelijk in de 13e eeuw of begin 14e eeuw gesticht door het kapittel van St. Pieter te Middelburg. De kerk had aanvankelijk een belangrijke regiofunctie ten aanzien van de bediening van sacramenten. In de eerste helft van de 14e eeuw werd echter vanuit de moederkerk Zanddijk eerst een kapel in Veere gesticht en later, in 1348, ook een eigen parochiekerk.
- In of bij Zanddijk stond omstreeks 1272 een huis van de Duitse Orde dat in 1316 naar Middelburg werd verplaatst. Tussen Zanddijk en Veere, gelegen aan de Zanddijkse Steenweg werd in 1504 een H. Drievuldigheidskapel opgetrokken. Na de reformatie, werd het gebouwtje, in 1576, verkocht en na enige tijd afgebroken.`
- Tot aan het jaar 1572 werd Zanddijk door auteur Ermerins als welvarend en volkrijk dorp gekwalificeerd. In 1598 stonden er zo’n 100 huizen (mogelijk ca. 400 inwoners) De kerk van Zanddijk beschikte over ruime middelen, gezien het feit dat het in 1504 drie zware luidklokken voor de kerk in Mechelen liet gieten. Er waren verschillende gilden of broederschappen: St. Anna, St. Maarten en een Sacramentsgilde. 
- De beeldenstorm op 22 augustus 1566 was een aankondiging van de neergang die Zanddijk stond te wachten. De kerk werd die namiddag door hervormden uit Veere van zijn zilveren objecten en ornamenten beroofd en werd het grote in het oksaal hangende crucifix kapot gesmeten. Zanddijk kwam zonder pastoor te zitten. Toen vervolgens Veere in 1572 de kant van Oranje koos en de Spanjaarden het probeerden terug te veroveren is de kerk van Zanddijk, samen met het hof Sandenburg en diverse andere huizen, opstallen, inclusief alle archieven, verwoest. in 1584 werd het overgebleven steenwerk van de kerk aangewend voor het bouwen van het Veerse Oranje-bolwerk. De teloorgang van de kerk en kasteel was een aanslag op de welvaart van het dorp. Van de kerk bleef alleen de hoge en zware kerktoren staan. Deze werd in 1813 door de Fransen alsnog afgebroken en gebruikt ter versteviging van de veerse veste.

- Niet bekend.

- Bij gebrek aan precieze archiefbronnen en alleen op basis van analogie krijgt Zanddijk een voorlopige bedevaartplaats-toeschrijving. De Veerse historieschrijver Jan Reygersbergh vermeldt voor het jaar 1365 in zijn Dye Cronijcke van Zeelandt (1551) het volgende:
“Int jaer M.CCC.LXV. / wort Tzandijck op den derden sinxen dach die eerste Processie oft Ommeganck ghehouden / ende was een van die eerste ende meeste Ommegangen van tlandt van Walcheren."
Reygersbergh geeft hiermee het begin aan van de jaarlijkse ommegang en tegelijk ook de latere (in zijn tijd nog) populariteit ervan, die als de belangrijkste van Walcheren werd gerekend. Tirion meldt dat “uit alle hoeken en gewesten veel mensen samenvloeiden” naar de parochiekerk van Zanddijk en wel op derde pinksterdag.
- Deze kwalificaties suggereren dat de ommegang mogelijk belangrijker zou zijn geweest dan de 'ommeganck' van 15 augustus van het Mariaheiligdom Vrouwepolder. Ook het gegeven dat de processie op de derde Pinksterdag plaatsvond is een zekere indicatie voor een buitengewoon eerbetoon. Een pinksterdag was vaker een processie- en bedevaartdag van bijzondere heiligenverering in heiligdommen. Men zou kunnen tegenwerpen dat het om een algemene feestdag voor de wijde regio betrof, maar dat ligt niet voor de hand, temeer eerder al, in 1348 in Veere zelf, en elders parochiekerken werden gebouwd. Die van Veere werd bovendien door paus Clemens VI met ‘grote aflaten ende pardoenen’  begiftigd. De gelovigen trokken  bovendien jaarlijks vanuit heel Walcheren naar Zanddijk, zoiets doet men niet voor een doorsnee parochiële processie, maar vooral omwille van een bijzondere devotie. Opmerkelijk daarentegen, een ander tegenargument, is dat Reygersbergh geen cultusobject, geen heilige, noemt. Vrouwenpolder met zijn internationale Mariaverering benoemt Reygersbergh in zijn boek expliciet als bedevaartsoord, terwijl hij voor Zanddijk geen nadere toelichting geeft. Ook al kan nog geen definitieve toeschrijving worden gedaan, wijzen de beschikbare gegevens in de richting van een bedevaartheiligdom.
- Een andere aanwijzing is de vermaarde rijkdom van de toenmalige kerk, waaronder meer dan dertien kilo aan zilver. De kerk ontving zoveel was, dat ze het recht kreeg dat weer te verkopen aan andere kerken van de heerlijkheid Veere. Verder kreeg in 1504 de Mechelse klokkengieter Peeter Waghevens de opdracht om drie nieuwe klokken gieten van 1400, 1000 en 800 pond ter vervanging van de twee bestaande.

Literatuur: Jan Reygersbergh, Dye Cronijcke van Zeelandt (Antwerpen: wed. Henrick Peetersen van Middelburch, 1551) hfst 38; Jan Reygersbergh en Marcus Z. Boxhorn, Chroniick van Zeelandt (Middelburg: Zacharias ende Michiel Roman, 1644) dl. 1, p. 163 (passage uit 1551, met spellingsvarianten); M. Smallegange, Nieuwe Cronyk van Zeeland (Middelburg: Joannes Meertens, 1696) 568-569, 661; Isaak Tirion, Tegenwoordige Staat der Vereenigde Nederlanden. Dl. 10. Behelzende eene Beschryving van Zeeland (Amsterdam: Tirion, 1753) p. 240; Jacobus Ermerins, Eenige Zeeuwsche Oudheden. Uit echte stukken opgehelderd en In het licht gebragt, eerste stuk, Het Dorp en Heerlykheid Zandyk in Walcheren (Middelburg: W. Abrahams 1780) p. 1-23; A.J. van der Aa, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden (Gorinchem: J. Noorduyn, 1851) dl. 10, p. 44-48, dl. 13, p. 75-77; Clasien Rooze-Stouthamer, Hervorming in Zeeland (ca. 1520-1572) (Goes: De Koperen Tuin, 1996) p. 29, 236, 238, 424, 531, 533.
Overige: KDC BiN-dossier Zanddijk.