Groeningen, H. Antonius Abt

Gediskwalificeerd: ja
Cultusobject: H. Antonius Abt Open Street Maps
Datum: 17 januari
Periode: 15e eeuw-1648; 1802-
Religieuze context: Christelijk
Locatie: parochiekerk Groeningen
Adres: Groeningsestraat 19 5826AJ Groeningen
Gemeente: Land van Cuijk
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: Roermond
Samenvatting:

De Sint Antoniuskapel in Groeningen dateert uit de 15e eeuw. De kapel is gewijd aan de H. Antonius Abt en Nicolaas van Myra. Rond de feestdag van de H. Antonius komen inwoners van Groeningen bij elkaar in de kapel voor een viering en later voor de zog.  "köpkesmaandag".

Auteur: Geert Vink / Frans Kroonenberghs
Illustraties:
Topografie

- De Antoniuskapel staat op de brede basis van een driehoekig pleintje bij de splitsing van de grote weg naar de Peel en die naar de Maas.. Dit zou duiden op een Frankische oorsprong. Groeningen bevond zich vroeger aan de postweg tussen Nijmegen en Venlo.
- Het koorgedeelte van de Sint Antoniuskapel in Groeningen werd in de 15e eeuw gebouwd. De bouwstijl is gotisch. Het kerkdeel, het zaalvormige schip, werd er later tegenaan gebouwd. Het bestaat uit een schip met driezijdig gesloten smaller koor en dakruiter. In de bakstenenmuren bevinden zich rondboogvensters. De kapel bezit een altaarretabel uit de 18e eeuw.
- Vanaf 1648 kwam Groeningen onder protestants gezag en deed de kapel geen dienst meer als katholieke parochiekerk. Maar in tegenstelling tot de meeste andere katholieke kerken, bleef de Antoniuskapel wel in handen van katholieke bestuurders. In 1802 mocht de kapel weer voor de eredienst gebruikt worden. Vanaf 1830 namen kapelmeesters het financiële beheer van de kapel over. Dit waren mannen die namens het gilde het beheer hadden over de inkomsten en uitgaven van de kapel. Af en toe verhuurden ze de kapelzolder voor opslag. Ook zorgden ze dat de kapel niet in verval raakte. Deze kapelmeesters zijn er nog steeds.
- Onderhoud en restauratie van de kapel werd mogelijk gemaakt door zoveel mogelijk beroep te doen op de de bijdragen van de eigen inwoners. Zo kent Groeningen sinds jaar en dag de zgn. "köpkesmaandag", een gebeurtenis van de eerste orde in het kleine dorpje. Op de eerste zondag na de feestdag van Antonius (17 januari) wordt een speciale mis opgedragen. De dag erna is het "köpkesmaandag". Na een gildemis en koffietafel is er 's middags een openbare verkoop van varkenskoppen op basis van biedingen.
-  De Groeningse kapel is tegenwoordig onderdeel van het kerkelijk samenwerkingsverband met Vierlingsbeek en Maashees.

 

Verering

- H. Antonius Abt: zie Altweert, H. Antonius Abt
- De kapel vormde altijd het middelpunt van de kleine katholieke gemeenschap in Groeningen. Op hoogtijdagen werd door de Vierlingsbeekse pastoor de mis gelezen, vanaf de 19e eeuw deed een kapelaan dat.
- In de kapel staat links van het altaar een houten beeld van de patroonheilige Antonius, vervaardigd door H. Creemers uit Groeningen. Op de gebrandschilderde ramen, gerestaureerd in 1950 en 1979,  staat o.a. een afbeelding van Antonius.
- Het St. Antonius- en St.Nicolaasgilde houdt zich bezig met de verering van beide heiligen. In 1987 bouwden zij buiten het dorp een klein veldkapelletje, ook Antoniuskapel geheten. In deze kapel staat een eikenhouten beeld dat 'Sintunnis met z'n verken' voorstelt. Het is vervaardigd uit een balk uit 1652.

 

Bronnen en literatuur

Literatuur: Henry van Rooij, 'Verkoop varkenskoppen blijft op köpkesmaandag', in: Bisdomblad, 4 mrt. 1988, p. 5.
Website: Rien Wols, 'Sint Antoniuskapel', bhic 23 nov. 2017 (geraadpleegd 24-9-2025).
Overige Bronnen: KDC BiN-diskw.-dossier Groeningen-Antonius abt.

Laatste mutatie 24-09-2025
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.