- De 'oude' parochiekerk van de H. Clemens ligt op een hoogte in de buurt van de Merkelbeeksebeek aan de rand van de parochie Merkelbeek en van het gehucht Onderste Merkelbeek. De naam Merkelbeek betekent grensbeek; de Merkelbeeksebeek vormde de grens tussen Merkelbeek en Brunssum. Het oude kerkje met de omliggende woningen vormt de oudste woonkern van het dorp.
- In 1875 gaf het kerkbestuur van Merkelbeek aan architect Johannes Kayser opdracht voor de bouw van een nieuwe kerk, die werd geconsacreerd op 19 juni 1879. Deze kerk kreeg een centrale plaats in de toenmalige gemeente en parochie Merkelbeek, met aan de ene kant de buurtschap Bovenste Merkelbeek (bestaande uit de gehuchten Haag, Douve en Hout of Douvergenhout) en aan de andere kant de buurtschap Onderste Merkelbeek.
- In de leeggekomen pastorie van de oude Clemenskerk vestigden zich in 1879 de Liefdezusters van het Kostbaar Bloed uit Sittard. Zij stichtten er het klooster-bejaardenhuis St. Elisabeth. De oude parochiekerk zelf werd kloosterkerk en bleef genoemd naar St. Clemens. In de tuin van dit klooster werd in 1887 door G. Beckers uit Sittard een Lourdesgrot gebouwd, gesitueerd op het vroegere kerkhof van het oude parochiekerkje. De grot - circa 5 meter hoog en 6,5 meter breed - werd datzelfde jaar ingezegend. Pater Reuser s.j. schonk twee stenen die hij uit de grot van Lourdes gekapt had en die in de grot verwerkt werden.
- De toenmalige burgemeester Palmen van Merkelbeek zorgde persoonlijk voor stenen voor de realisatie van ook een kleine H. Hartgrot, die 3,30 meter hoog is met in het midden een nis (1,50 m hoog en 1 m breed) voor het H. Hartbeeld. De bouw van de Lourdesgrot in Merkelbeek lijkt inspiratie te hebben ondergaan van de grot in ⟶ Sint Pieter, O.L. Vrouw van Lourdes bij Maastricht, aangezien aan beide Lourdesgrotten opmerkelijk genoeg een verering van het H. Hart is verbonden.
- De liefdezusters verlieten eind 1892 Merkelbeek. Priester-religieuzen zouden beter dan zusters in staat zijn om pelgrims te begeleiden. Vlaamse abdijen, met name Affligem, wilden voor hun Duitse monniken een stichting realiseren en aangezien dat in Duitsland toen niet mogelijk bleek, maakten zij gebruik van de te Merkelbeek geboden mogelijkheid vlakbij de Duitse grens. Zo kwam in 1893 de stichting van de St. Clemenspriorij tot stand, die in 1896 al tot abdij werd verheven. 
- Op 29 mei 1900 consacreerde mgr. Drehmanns de nieuwe neogotische abdijkerk in Merkelbeek, gebouwd naar het ontwerp van dom Petrus Lambrecht (Affligem, B), toegewijd aan St. Benedictus; sindsdien heette de abdij St. Benedictus en St. Clemens. In 1923 betrokken de benedictijnen de nieuwe abdij St. Benedictusberg te Mamelis (Vaals) en geschoeide carmelieten namen hun plaats in het Merkelbeekse klooster in, voortaan 'Klooster van Onze Lieve Vrouw van het Heilig Sacrament' geheten.
- Rond 1970 werd het klooster verkocht aan particulieren, die in het gebouwencomplex onder de naam Huize Tieder een bejaardenhuis vestigden. De neogotische kerk werd afgebroken. In 1992 kwamen twee vervangende bejaardenhuizen gereed. Inmiddels was Huize Tieder aan de gemeente Brunssum verkocht, die het lege huis beschikbaar stelde voor politieke vluchtelingen. Aldus ontstond 'Asielzoekerscentrum Brunssum'. Bij de gemeentelijke herindeling van Zuid-Limburg in 1982 werd Onderste Merkelbeek namelijk gedeeltelijk - met name Huize Tieder - gevoegd bij de gemeente Brunssum, terwijl de gemeente Merkelbeek zelf vrijwel geheel opging in de nieuwe gemeente Onderbanken. Ofschoon de Lourdesgrot nu op het grondgebied van Brunssum staat en eigendom is geworden van die gemeente, blijft ze in de volksmond de grot van Merkelbeek heten. Kerkelijk gezien behoort ze tot de parochie Merkelbeek. 
- De laatste asielzoekers vertrokken in december 2000. Daarna stond het klooster leeg en verviel. Na twee branden, in 2008 en 2009, werd het klooster geheel gesloopt met uitzondering van het Clemenskerkje. De gemeente Brunssum liet het kerkje en de Lourdesgrot in 2014 restaureren. Op het voormalige kerkhof bij de grot verrees een modern paviljoen ten behoeve van de bezoekers van het kerkje, dat een culturele functie heeft, en de grot. Het geheel ging Clemensdomein heten en werd in 2014 door de bezoekers van de website RKK.nl verkozen tot 'meest spirituele plek van Nederland'.

 

- Het beeld van O.L. Vrouw van Lourdes is vervaardigd in het atelier Raffl (Parijs). Een van de pensiondames van het bejaardenhuis van de zusters, Barones de Negri, schonk in die jaren het beeld. Pater Reuser s.j., destijds leider van de nationale Lourdesbedevaart, zorgde voor twee stenen uit de grot van Lourdes, die toentertijd niet mochten ontbreken aan een Lourdesgrot. 
 

De periode 1887-1923
- In 1886 nam de rustende pastoor P.H. Kamps als rector zijn intrek bij de zusters in Merkelbeek. Kort tevoren had hij bij een stervende op bijzondere wijze de hulp van O.L. Vrouw Onbevlekt Ontvangen ondervonden en nu wilde hij deze Mariaverering te Merkelbeek verbreiden door het oprichten van een Lourdesgrot. Op 10 mei 1887 werd met goedkeuring van mgr. Boermans in de kloosterkerk van de H. Clemens de Broederschap van O.L. Vrouw van Lourdes opgericht, die reeds op 17 mei werd verenigd met de gelijknamige aartsbroederschap te Lourdes. Aan de grot van Merkelbeek waren dezelfde aflaten en privileges verbonden als aan Lourdes. In een contemporaine krant werd Merkelbeek aangeduid als 'Nieuw Lourdes'. 
- De inzegening van de grot had plaats op 26 juli 1887 door mgr. G.T.C. van Meyel, secretaris van het Roermondse bisdom. Hij werd daarbij geassisteerd door deken J.G. Linders van Sittard en deken A. van Weijler van Schinnen. Men telde zo'n 3.000 gelovigen (vgl. ⟶ Cadier en Keer, O.L. Vrouw van Lourdes). Predikant was de Maastrichtse kapelaan F. Sarton, een uitgesproken vereerder van O.L. Vrouw van Lourdes. De weeskinderen van de Liefdezusters en de fanfare van de Franciscus Xaveriusvereniging, beide uit Sittard, luisterden de plechtigheid op. 's Avonds werd de grot geïllumineerd en werd vuurwerk afgestoken. De verering rond de Lourdesgrot nam onmiddellijk een zodanige vorm aan dat Merkelbeek het aanzien van een bedevaartoord kreeg, waarheen jaarlijks duizenden pelgrims uit oostelijk Zuid-Limburg en de aangrenzende Duitse streek trokken. Uiteraard namen de liturgische diensten in de oude kerk daardoor toe. Volgens een krantenbericht was er in 1887 op het feest van O.L. Vrouw Onbevlekt Ontvangen (8 december) om 7.00 uur een vroegmis, daarna nog een stille mis, om 10.00 uur de hoogmis en om 3.00 uur het lof. Een processie uit Rimburg zette luister bij aan de viering. Op 8 december 1888 werd ook gepreekt in het Duits ten gerieve van de pelgrims uit het Duitse grensgebied. De toevloed van bedevaartgangers trok ook wel eens verkeerd volk aan. In augustus 1889 werden de goedgevulde offerblokken rond de grot opengebroken. Op 7 maart 1891 vond een nadere regeling van de liturgische vieringen in de kloosterkerk tussen de parochie en het klooster plaats. Enkel op de feestdagen (en de octaafdagen) van O.L. Vrouw en op die van de congregatie van de zusters mocht er voortaan in de kloosterkerk een openbare hoogmis plaats vinden. Het lof mocht pas een half uur na afloop daarvan in de parochiekerk beginnen. Een dergelijke regeling was nodig vanwege de aantrekkingskracht van de verering bij de Lourdesgrot, waardoor de diensten in de parochiekerk op de achtergrond raakten. De meimaandviering bij de grot beperkte zich voortaan op zon- en feestdagen tot een Marialof.
- Over de processies zijn enige gegevens uit kranten bekend. In mei 1893 is er sprake van een processiebedevaart uit Bleyerheide bestaande uit 250 pelgrims. De volgende dag werd er een uit Geilenkirchen (D) verwacht. Door de komst van de benedictijnen in 1893 vermeerderde de toeloop uit het Duitse grensgebied, waar de kloosterlingen hun actieve zielzorg voornamelijk uitoefenden. Op 5 augustus 1894 verrichtte prior Hermann Renzel o.s.b. namens de Roermondse bisschop de wijding van het altaar in de Lourdesgrot, waarbij volgens een krantenbericht 'duizenden' pelgrims aanwezig waren. Een geschoeide karmeliet uit Geleen hield de feestpredicatie ter ere van O.L. Vrouw, 'Moeder der Barmhartigheid'. De Eerste Wereldoorlog maakte een einde aan de komst van de Duitsers. Sinds die tijd trok enkel nog uit Bleyerheide, Eygelshoven en Merkelbeek zelf een jaarlijkse processie naar de Lourdesgrot. De individuele devotie van de mensen uit de omgeving handhaafde zich. Rondom kerk en grot waren voor de bedevaartgangers herbergen, café's en devotionaliawinkeltjes gekomen.
- De benedictijnse communiteit verkeerde in die jaren in een moeilijke periode. Het verbreken van de banden met het Duitse achterland door de politieke situatie had ook zijn weerslag op de hoofdzakelijk Duitse kloosterlingen. Van hen viel niet veel elan voor de verering rond de Lourdesgrot meer te verwachten tijdens de laatste jaren van hun verblijf te Merkelbeek.

Broederschap
- Volgens het inschrijvingsregister van de broederschap zijn er in totaal 14.088 leden geweest. Het laatste lid werd in februari 1906 ingeschreven. Dat de inschrijving toen ophield moet verband houden met de kloosterstichting Kornelimünster bij Aken door de abdij Merkelbeek, daar deze juist in februari 1906 plaats vond en men aanstonds te Kornelimünster ook een Lourdesgrot bouwde. Overigens heeft deze laatste nooit een grote verering gekend. In het Merkelbeekse register staat prior Renzel in juni 1892 ingeschreven als het 10.300e lid, hetgeen betekent dat in ruim vijf jaar (tussen 1887 en 1892) ruim 10.000 leden werden ingeschreven. Bijna allen waren afkomstig uit de streek tussen Kerkrade en Sittard en uit het aangrenzend Duits gebied tussen Gangelt en Geilenkirchen. Te Merkelbeek werd ook het blauwe scapulier van Maria Onbevlekt Ontvangen gegeven zoals te ⟶ Tienray, O..L. Vrouw van Lourdes.

De periode 1923 - heden
- De karmelieten, de opvolgers van de benedictijnen aldaar, bevorderden na hun komst in 1923 de devotie tot O.L. Vrouw van Lourdes en verspreidden reclamefolders, waardoor de pelgrims als vanouds weer naar Merkelbeek kwamen. Sinds die tijd trok op iedere zon- en feestdag in de meimaand een processie vanuit een der buurtparochies (Brunssum, Bingelrade, Jabeek, Schinveld, Amstenrade en Oirsbeek) naar Merkelbeek onder leiding van de plaatselijke geestelijkheid en muziekvereniging. In de kerk werden de pelgrims door de kloostercommuniteit ontvangen en na de uitstelling van het H. Sacrament in de kerk trok men gezamenlijk naar de grot, waar het Allerheiligste op het altaar werd uitgesteld. Na een preek en enige liederen keerde men naar de kerk terug, waar de zegen werd gegeven. Buiten deze parochiële processies waren er bedevaarten op particulier initiatief, bijvoorbeeld wanneer zich een concrete nood voordeed. Een pater bad dan tezamen met de betreffende pelgrims aan de grot.
- Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren processies niet toegestaan en dat ook een negatieve uitwerking op het aantal bezoekers. Toen in 1947 de grot 60 jaar bestond grepen de karmelieten dit heugelijke feit aan om in het Brunssumse huis-aan-huisblad De Nieuwbron opnieuw de aandacht te vestigen op de Lourdesgrot. Pater Eadmund Winkels wijdde vier artikelen aan de geschiedenis van de grot en de religieuze gemeenschappen die de zorg over haar hadden. Op zondagmorgen 6 juli 1947 werd een mis tot dankzegging in de openlucht opgedragen. 's Middags trok een processie naar de grot waar het lof werd gevierd met preek en Te Deum. Er werd ook aandacht gevraagd voor de scapulier-actie van de karmelieten. Op 2 augustus 1947 trokken de drie Brunssumse parochies in processie naar de grot. Er werd speciaal gebeden voor de behouden terugkeer van de Nederlandse soldaten uit Indonesië.
- Het eeuwfeest van de verschijning te Lourdes in 1958 werd met speciale luister te Merkelbeek gevierd, waarbij de montfortaan Polman de leiding had. Op 1 mei werd 's avonds om 20.00 uur de meimaandviering ingezet met een avondmis in de openlucht voor de grot. De omgeving was feestelijk verlicht. Gedurende de gehele meimaand trok iedere avond om 20.00 uur vanaf de kloosterkerk een processie naar de grot, alwaar meimaandoefeningen plaatsvonden. Op zon- en feestdagen was er een plechtige hoogmis aan de grot. In 1962 werd het 75-jarig jubileum van de grot gevierd. Bij deze gelegenheid werden nog de volgende processiebedevaarten vermeld: van Merkelbeek op 6 mei, van Amstenrade en Oirsbeek op 13 mei, van Brunssum, Bingelrade en Jabeek op 27 mei, van Schinveld op 31 mei. Bijzondere vermelding kreeg de processie van Bleyerheide die al meer dan 60 jaar deze bedevaart maakte. Op 7 mei werden de Zuid-Limburgse priesterstudenten verwacht, op 10 mei de bevolking van de naaste omgeving, op 16 mei de vrouwelijke religieuzen uit de buurt, op 17 mei de Boerinnenbond Sittard, op 20 mei Duitsers uit de grensregio Gangelt en Selfkant ter herstel van de oude traditie, dat ook vanuit Duitsland naar de grot gepelgrimeerd werd.
- Het vertrek van de karmelieten maakte een einde aan de komst van de bedevaarten naar Merkelbeek. Daarom dichtte in 1979 een inwoner: 'De Lourdesgrot ligt er nu zo verlaten bij, geen gezangen klinken meer in mei'. Het eeuwfeest van de grot werd op 10 oktober 1987 gevierd. Tegen 18.15 uur vertrok een lichtprocessie vanuit de parochiekerk naar de Lourdesgrot, waar een plechtige eucharistieviering plaatsvond. Zowel de plaatselijke fanfare als de schutterij luisterden de processie op. Een jubileumkaars werd uitgegeven met een afbeelding van O.L. Vrouw van Lourdes en de tekst: '100 Jaar Lourdesgrot Merkelbeek 1987'. 
- In de jaren negentig van de 20e eeuw trok de plaatselijke sacramentsprocessie om het jaar naar de Lourdesgrot of naar het kapelletje van O.L. Vrouw van Banneux te Haag, welke beide aan een ander uiteinde van de parochie liggen. In de kersttijd werd er een kerstgroep bij de grot geplaatst. De verering had toen verder een lokaal en vooral individueel karakter.
- Op 18 augustus 2024 werd bij de Lourdesgrot een openluchtmis opgedragen ter gelegenheid van O.L. Vrouw tenhemelopneming. Bij die gelegenheid werd ook de kroedwusj gezegend.

Lourdeswinkel
- Een van de redenen voor de liefdezusters om in 1892 uit Merkelbeek te vertrekken was het feit dat de zusters teveel met de buitenwereld in contact kwamen door de verkoop van rozenkransen, scapulieren, medailles e.d. aan de pelgrims en door het uitdelen van Lourdeswater. In de boekhouding van de benedictijnen worden de inkomsten van de Lourdeswinkel apart vermeld, waaruit blijkt dat die niet onaanzienlijk waren. In 1929 werd de Lourdeswinkel door de karmelieten gesloten; de voorradige artikelen deed men over aan de gezusters Sijstermans tegenover de oude kerk. Toch verkochten de karmelieten later nog steeds prentjes, medailles, rozenkransen e.d., maar meer met betrekking tot hun eigen specifieke Mariaverering: O.L. Vrouw van de Berg Karmel. Op haar feestdag, 16 juli, was O.L. Vrouw voor het laatst aan Bernadette verschenen. Aldus sluiten beide mariale devoties op elkaar aan en bovendien staat de verering van de Onbevlekte Ontvangenis van Maria in een lange karmelitaanse traditie.

Archivalia: Roermond, bisdomarchief: nr. 468, Journaal bisdom Roermond 1887-1896, 7 maart 1891. Heerlen, gemeentearchief: parochiearchief H. Clemens, Merkelbeek 1700-(1974) 1982, nr. 65: Memoriale parochiae loci Merkelbeek, factum per me P.J. Goossens, pastorem huius parochiae. Mamelis / Vaals, abdijarchief St. Benedictusberg; het archief Abdij St. Clemens Merkelbeek-St Benedictusberg Vaals 1893-1944 is na de oorlog grotendeels verdwenen. Boxmeer, Nederlands Carmelitaans Instituut; archief van de Liefdezusters van het Kostbaar Bloed, Windraak.
Literatuur: Katholieke Limburger, 25 juni, 2 juli 1887 en 26 november 1887 en 24 augustus 1889; 'Plechtige viering van het 't feest van O.L.V. Boodschap in de Kloosterkerk te Merkelbeek', in: Limburger Koerier 14 maart 1889, p. 4; W. Nolet, Katholiek Nederland. Encyclopaedie, dl. 1 (Den Haag: Ten Hagen, 1930) p. 114; 'Gouden jubilé te Merkelbeek', in: Carmelrozen 12 (1937-1938) p. 34-36; T. Brandsma, 'Het Carmelietenklooster te Merkelbeek. Een heiligdom ter eere van O.L. Vrouw van het H. Sacrament', in: Carmelrozen 12 (1937-1938) p. 75-78; Eadmund Winkels, 'De Lourdesgrot te Merkelbeek', in: De Nieuwsbron 3, 10, 17 en 24 mei 1947; 'Een Lourdesgrot in Diamant', in: De Nieuwsbron, 5-7-1947; 'Bidweg naar Lourdesgrot', in: De Nieuwsbron, 2 augustus 1947; P. Guido, 'Een Lourdesgrot in Zuid-Limburg', in: Carmelrozen 44 (1958) nr. 2, p. 42-44; 'Maria-feesten bij de oudste Lourdesgrot van Nederland', in: Nieuwe Limburger, 26 april 1958, p. 3; C. Damen, Geschiedenis van het Benedictijnerklooster dat op 21 maart 1893 gesticht is in Merkelbeek in Zuid-Limburg en dat op 1 augustus 1923 is overgeplaatst naar de Sint Benedictusberg te Mamelis in de gemeente Vaals (Oosterhout: onuitgegeven manuscript, 1960) p. 1-75; 'O.L. Vrouw van Lourdes te Merkelbeek. 75-jarig bestaan van de grot', in: De Nieuwsbron, 4 mei 1962; J. Smeets, 100 jaar parochiekerk Merkelbeek (Oirsbeek: Drukkerij-Uitgeverij Harry Lindelauf, 1979) p. 3-50; Emile Hollman, 'Bedevaartsoord Merkelbeek in ere hersteld', in: Het Limburgs Dagblad 12 oktober 1987; 'Devotie herleeft. Lourdesgrot in Merkelbeek meer dan 100 jaar oud', in: De Sleutel 16 (1988) nr. 3, p. 28-29; J. Roex, 'De Abdij St. Clemens te Merkelbeek 1893-1923', in: Jaarboek Onderbanken 4 (1995) p. 52-62; Lambertus Moonen, De Lourdesgrot te Sint Pieter. Aanzet van een nieuwe Mariadevotie in Limburg (Vaals: onuitgegeven manuscript, 1995) p. 30-31; Hans Straus, 'De Lourdesgrot van Merkelbeek', in: Dagblad de Limburger, 7 augustus 1998; W. Meulenkamp & P. de Nijs, Buiten de kerk. Processieparken, Lourdesgrotten en Calvariebergen in Nederland en België (Nieuwegein: Aspekt, 1998) p. 220; F. Dortants-Boshouwers, 'Het "Renckenshuis" nabij "de Kling" te Merkelbeek. Verslag van een zoektocht', in: Jaarboek Onderbanken (1999) p. 10-11, herbergen en devotionaliawinkels; L. Moonen e.a. ed., Die Rheder Benediktiner im 19. Jahrhundert. Erweiterter Katalog zur Ausstellung: Hermann Renzel. Ein bedeutender Benediktiner-Abt aus Rhede (Rhede: Heimatverein, 1999) p. 109-118; Wilfried Verleyen en Lambertus Moonen, ‘De stichting van de abdij Sint-Clemens te Merkelbeek in 1893, deel 1 en 2’, in: Ons heem. Driemaandelijks tijdschrift van Heemkunde Vlaanderen 57 (2004) nr. 3, p. 49-75 en nr. 4, p. 43-62; Antoine Jacobs, Kroniek van de Karmel 1840-1970 (Hilversum: Verloren, 2017) p. 60-64, 463-464; L. Beijnens en Lambertus Moonen, Zij keek naar mij, toen knielde ik neer. Lourdesgrotten en kapellen uit de beide Limburgen en omstreken (Oudsbergen: eigen beheer, 2022) p. 146-147.
Website: Clemensdomein.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Merkelbeek.