Honselersdijk, H. Cornelius

Cultusobject: H. Cornelius Open Street Maps
Datum: 16 september (?)
Periode: 14e eeuw - 16e eeuw
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Kapel van St. Cornelius
Adres: -
Gemeente: Naaldwijk
Provincie: Zuid-Holland
Bisdom: Rotterdam
Samenvatting:

Vanaf de 14e eeuw werden er bedevaarten gehouden naar de Corneliuskapel bij het huis te Honselersdijk nabij Naaldwijk. De kapel werd vooral door pelgrims bezocht die leden aan het zogenaamde Corneliuseuvel (stuipen, vallende ziekte).
Auteur: Jeroen van de Ven; bewerker Peter Jan Margry
Illustraties:
Topografie - Bij het huis te Honselersdijk stond een Corneliuskapel die vanaf 1250 regelmatig wordt vermeld. In de tiende penning van Monster, een belasting op onroerende goederen, wordt de kapel te Honselersdijk een aantal malen genoemd (1543, 1552 en 1561). Ook in de tiende penning van Maasland wordt gesproken over een 'sinte Corneliscappel tot Honcelaersdijck'. De Corneliuskapel bezat in het Maasland een stuk land in het noordelijke deel van de Oudcampse polder. De weg die nu over dit perceel loopt, de Kapelweg, is in de 20e eeuw naar de kapel vernoemd. In de genoemde tiende penning van Monster wordt gesproken over een 'pastoer off capellaen op Honsholredijck'. In de tiende penning van Wateringen - Honselersdijk behoorde gedeeltelijk tot het ambacht Wateringen - worden verder de 'cappelmeesters tot Honshol' en de 'coster van Honsholredijck' genoemd. Deze koster bewoonde een huis dat blijkbaar behoorde tot het bezit van de Corneliuskapel: `toecomende de capelle aldaer'.
- Apostolisch vicaris Jacobus de la Torre vermeldt in 1656 dat er een kapel in Honselersdijk heeft gestaan: 'Honsholredica, vicinia sub Naeldvico, sacellum habuit sto Cornelio papae dedicatum' ('Honselersdijk, een buurtschap onder Naaldwijk, had een heiligdom dat was toegewijd aan de heilige paus Cornelius'). De Corneliuskapel te Honselersdijk is op een niet nader bepaald tijdstip in de 16e of begin 17e eeuw afgebroken.
- In de parochiekerk O.L. Vrouw van Goede Raad is bij de ingang van de kerk een moderne afbeelding van de H. Cornelius opgehangen, ter herinnering aan de voormalige cultus.
↑ top
Cultusobject

- De paus en martelaar Cornelius (†253) had tijdens zijn pontificaat te maken met verscheurdheid van de christelijke gemeenschap. In tegenstelling tot de tegenpaus Novatianus stond hij voor een milde boetepraktijk bij christenen die vanwege de vervolging tijdelijk van hun geloof waren gevallen. 
De verering van Cornelius (16 september), groeide in West-Europa gedurende de 7e tot en de 10e eeuw middels de verspreiding van diens relieken. Kornelimünster, nabij Aken, is vanwege de aanwezigheid van enkele belangrijke relieken (het grootste deel van het hoofd, rechterarm en drinkhoorn) thans nog een van de drukst bezochte bedevaartplaatsen in Duitsland. Cornelius is een van de vier heilige maarschalken. Hij is patroon van de boeren en het (hoorn)vee. Iconografisch wordt Cornelius afgebeeld als paus met een hoorn in de hand.
- Het materiële object van verering in de Corneliuskapel te Honselersdijk is onbekend. Wellicht stond in de kapel een Corneliusbeeld en of werden er enkele relieken bewaard waaraan een genezende kracht werd toegeschreven.
 

↑ top
Verering

- De Corneliuskapel te Honselersdijk werd tijdens de late middeleeuwen bezocht door pelgrims die genezing zochten van het zogenaamde Corneliuseuvel (stuipen, vallende ziekte). In 1384 werd een driejarig kind uit Delft dat aan deze ziekte leed, door zijn wanhopige ouders Jan Hilgenzoon en Machtelt eerst naar de Corneliuskapel in Aken gebracht. Omdat het kind daar niet was genezen, brachten de ouders hun kind naar de Corneliuskapel te Honselersdijk: 'Doe loefden sijt tot Honselairsdijck, tot Sinte Cornelis bi Naeldwick ende aldair brochten sijt mede mit offerhande ende al en halp dat nyet'. In de Corneliuskapel besefte de moeder ineens dat er te Delft ook vele heilige plaatsen waren waar zij eveneens naar toe hadden kunnen gaan. Het kind genas vervolgens op voorspraak van ⟶ O.L. Vrouw ter Nood Gods te Delft.
- In het mirakelboek van het ⟶ H. Kruis te Delft wordt gesproken over 'een kint siecke van sinte Cornelys evel'. Men beloofde een bedevaart te ondernemen naar Honselersdijk. Omdat deze belofte geen baat bracht, zocht men genezing bij het H. Kruis in Delft zelf, ditmaal met succes.
- Op 27 maart 1506 werd door het waterschap Delfland een strafbedevaart opgelegd naar ⟶ Vlaardingen (H. Kruis), ⟶ 's-Gravenzande (O.L. Vrouw), het ⟶ H. Kruis in de Haagse Jacobskerk (of het H. Kruis in de kapel van ⟶ Eikenduinen) en naar ⟶ Naaldwijk. De sententie vermeldt niet of de veroordeelde naar de Adrianuskerk van Naaldwijk of de Corneliuskapel te Honselersdijk moest gaan.

 

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Den Haag, Algemeen Rijksarchief: archieven van de Nassause domeinraad, folio, folionr. 116v, nr. xlvi. Den Haag, Rijksarchief in Zuid-Holland: archief van de Staten van Holland vóór 1572, kohieren van de 10e penning, inv. nrs. 246 (1543, Honselersdijk), 1293 (1561, Honselersdijk) en 1358 (1561, Monster). Delft, archief hoogheemraadschap van Delfland, inv.nr. 1620. Londen, British Library, additional manuscripts, hs. 25050 = Chronycke van Ste. Ursulaas-kerk binnen de stad Delft. Naaldwijk, gemeentearchief: dictaat J.P.A.J. van den Bergh, historie Naaldwijk.
Tekstedities: J. De la Torre, 'Relatio seu descriptio', in: Archief voor de geschiedenis van het aartsbisdom Utrecht 10 (1882) p. 230; C.P.M. Holtkamp, Register op de parochiën, altaren, vicariën en de bedienaars zooals die voorkomen in de middeleeuwsche rekeningen van den officiaal des aartsdiakens van den Utrechtschen dom, dl. 5 (Haarlem: St. Jacobs-Godshuis, 1934) p. 173; D.P. Oosterbaan, 'Kroniek van de Nieuwe Kerk te Delft', in: Haarlemse bijdragen 65 (1958) p. 40 en 91 = teksteditie van de Chronycke van Ste. Ursulaas-kerk binnen de stad Delft.
Literatuur: H.F. van Heussen, Oudheden en gestichten van Delft en Delfland, mitsgaders van 's-Gravenhage etc. (Leiden: Chr. Vermey, 1720) p. 328-329; L. van Ollefen, De Nederlandsche stad- en dorp-beschryver, dl. 2 (Amsterdam: H.A. Banse, 1793) p. 5-7, Naaldwijk, p. 14, Honselersdijk, en p. 8, Wateringen; H. van den Berg, Proeve eener beschrijving van Naaldwijk (Delft: J. de Rooy, 1842) p. 37 en 43; A. Driessen, 'Hontselersdijk en Naaldwijk vóór de hervorming', in: Bijdragen voor de geschiedenis van het bisdom van Haarlem 25 (1900) p. 69-70; A. Driessen, 'Hontselersdijk en Naaldwijk vóór de hervorming' (vervolg), in: Bijdragen voor de geschiedenis van het bisdom van Haarlem 28 (1904) p. 111 en 113; S. Muller, Geschiedkundige atlas van Nederland. De kerkelijke indeeling omstreeks 1550 tevens kloosterkaart, dl. 1 ('s-Gravenhage: Martinus Nijhoff, 1921) p. 263-264; M. Zender, Räume end Schichten mittelalterlicher Heiligenverehrung in ihrer Bedeutung für die Volkskunde. Die Heiligen des mittleren Maaslandes und der Rheinlande in Kultgeschichte und Kultverbreitung (Düsseldorf: Rheinland-Verlag, 1959) p. 274, nr. 165; Bibliotheca sanctorum, dl. 4 (Rome: Città Nuova, 1964) k. 182-189; J. van Herwaarden, Opgelegde bedevaarten (Assen-Amsterdam: Van Gorcum, 1978) p. 427, noot 19, p. 698 (excurs 1); F.J. van Rooijen, 'Akten betreffende Honselersdijk in het archief van de Nassause domeinraad', in: Ons voorgeslacht. Maandblad van de Zuidhollandse vereniging voor genealogie 47 (1992) p. 403 en 409-410; G. Verhoeven, Devotie en negotie. Delft als bedevaartplaats in de late middeleeuwen (Amsterdam: VU-uitgeverij, 1992) p. 75, 213-214 (nr. 21); P.A. Meilink, Inventaris van de archieven van de Staten van Holland vóór 1572 ('s-Gravenhage: Rijksarchief in Zuid-Holland, 1993) nrs. 226, 1293 en 1358.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Nijmegen Honselersdijk; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 64a (1993).

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.